Tình trạng cho vay lãi nặng bùng phát mạnh với nhiều thủ đoạn tinh vi, khiến không ít người rơi vào vòng xoáy nợ nần và rủi ro pháp lý. Theo Bộ luật Hình sự, hành vi cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự và xử phạt nghiêm khắc. Với kinh nghiệm của đội ngũ luật sư hình sự tại Hãng luật Anh Đào và Cộng Sự, bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ bản chất pháp lý của tội danh này để chủ động phòng tránh và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình.
1. Khái niệm cho vay lãi nặng là gì theo quy định pháp luật hiện hành
Theo quy định tại Điều 2 Nghị quyết số 01/2021/NQ-HĐTP hướng dẫn áp dụng Điều 201 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025) thì:
“…
1. “Cho vay lãi nặng” là trường hợp bên cho vay cho bên vay vay tiền với mức lãi suất gấp 05 lần trở lên mức lãi suất cao nhất quy định tại khoản 1 Điều 468 của Bộ luật Dân sự.
Trường hợp cho vay bằng tài sản khác (không phải là tiền) thì khi giải quyết phải quy đổi giá trị tài sản đó thành tiền tại thời điểm chuyển giao tài sản vay.
…”
Ví dụ minh họa 1: Cho vay lãi suất vượt quá 5 lần quy định pháp luật
Anh A cho B vay 100.000.000 đồng, thỏa thuận lãi suất 15%/tháng (tức 180%/năm). Theo Điều 468 Bộ luật Dân sự 2015, lãi suất tối đa được phép là 20%/năm → mức lãi của A cao gấp 9 lần quy định. Đây là cho vay lãi nặng.
Nếu A đã thu lợi bất chính từ B là 40.000.000 đồng, thì A có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo khoản 1 Điều 201 Bộ luật Hình sự – phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng hoặc cải tạo không giam giữ đến 03 năm.
Ví dụ minh họa 2: Cho vay bằng hình thức “góp ngày”
Chị C cho người dân vay “vốn góp ngày” – mỗi người vay 10.000.000 đồng, phải trả góp 500.000 đồng/ngày trong 24 ngày, tổng cộng trả 12.000.000 đồng.
→ Tiền lãi là 2.000.000 đồng/24 ngày, tương đương lãi suất khoảng 300%/năm, cao gấp 15 lần mức quy định. Đây cũng là hành vi cho vay lãi nặng, có dấu hiệu tội phạm hình sự.
Như vậy, có thể hiểu đơn giản rằng cho vay lãi nặng là hành vi cho vay với mức lãi suất vượt quá 05 lần mức lãi suất hợp pháp theo quy định của Bộ luật Dân sự (tức vượt quá 100%/năm nếu mức tối đa là 20%/năm). Đây là hành vi bị pháp luật hình sự nghiêm cấm vì xâm phạm trật tự quản lý kinh tế và có thể gây thiệt hại nghiêm trọng cho người vay.
2. Dấu hiệu cấu thành tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự
Để một hành vi bị coi là tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự, cần phải thỏa mãn đầy đủ các dấu hiệu cấu thành tội phạm theo quy định tại Điều 201 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025). Cụ thể gồm:
- Về hành vi: Người phạm tội thực hiện việc cho vay tiền với mức lãi suất gấp 05 lần trở lên so với mức lãi suất cao nhất quy định tại khoản 1 Điều 468 Bộ luật Dân sự (tức vượt quá 100%/năm).
- Về hậu quả: Hành vi cho vay lãi nặng phải thu lợi bất chính từ 30.000.000 đồng trở lên, hoặc đã từng bị xử phạt hành chính hoặc bị kết án về hành vi này mà chưa được xóa án tích nhưng vẫn tiếp tục vi phạm.
- Về chủ thể: Người có năng lực trách nhiệm hình sự, đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự theo quy định.
- Về mặt lỗi: Lỗi cố ý trực tiếp, tức người phạm tội nhận thức rõ việc cho vay lãi nặng là trái pháp luật nhưng vẫn thực hiện để thu lợi bất chính.
Từ các dấu hiệu trên có thể thấy, hành vi cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự không chỉ là hành vi vi phạm đạo đức trong quan hệ vay mượn, mà còn là hành vi phạm tội hình sự, có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự và xử lý nghiêm minh theo quy định của pháp luật hiện hành.
3. Mức xử phạt đối với hành vi cho vay lãi nặng (Cập nhật 2025)
Theo Điều 201 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025), người thực hiện hành vi cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự có thể bị xử lý hình sự với các mức hình phạt như sau:
- Khung cơ bản: Người cho vay với lãi suất gấp 05 lần trở lên mức lãi suất cao nhất theo Điều 468 Bộ luật Dân sự 2015, thu lợi bất chính từ 30.000.000 đồng đến dưới 100.000.000 đồng, hoặc đã từng bị xử phạt hành chính hay kết án về tội này mà chưa được xóa án tích, sẽ bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm.
- Khung tăng nặng: Trường hợp người phạm tội thu lợi bất chính từ 100.000.000 đồng trở lên, thì bị phạt tiền từ 200.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm.
- Hình phạt bổ sung: Ngoài hình phạt chính, người phạm tội còn có thể bị phạt tiền bổ sung từ 30.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, cấm hành nghề hoặc đảm nhiệm chức vụ từ 01 năm đến 05 năm, tùy tính chất, mức độ vi phạm.
Như vậy, so với trước đây, các quy định về tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự đã được siết chặt và cụ thể hóa hơn, nhằm răn đe và xử lý nghiêm những hành vi cho vay nặng lãi, bóc lột người vay núp bóng tín dụng cá nhân, góp phần bảo đảm trật tự an toàn xã hội và ổn định thị trường tài chính.
4. Người vay tiền trong vụ án cho vay lãi nặng có bị xử lý không?
Theo quy định tại Điều 4 Nghị quyết số 01/2021/NQ-HĐTP hướng dẫn áp dụng Điều 201 Bộ luật Hình sự, trong vụ án cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự, người vay tiền không bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Họ được xác định là người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong vụ án hình sự, không phải là đồng phạm.
Cụ thể, pháp luật chỉ xử lý hình sự người cho vay khi họ thu lợi bất chính từ 30 triệu đồng trở lên, hoặc đã bị xử phạt hành chính mà vẫn tiếp tục vi phạm. Trong khi đó, người vay chỉ bị xem xét nếu sử dụng tiền vay vào mục đích bất hợp pháp (như đánh bạc, buôn bán ma túy, lừa đảo chiếm đoạt tài sản, v.v.). Khi đó, khoản tiền vay và phần lợi bất chính có thể bị tịch thu sung quỹ Nhà nước theo Điều 5 Nghị quyết 01/2021/NQ-HĐTP.
Như vậy, người vay trong quan hệ cho vay lãi nặng vừa là nạn nhân của hành vi phạm tội, vừa là người có quyền đòi lại phần tiền lãi vượt quá quy định pháp luật. Nếu người vay bị ép buộc, đe dọa hoặc bị tính lãi suất quá cao, họ có quyền tố cáo và yêu cầu bồi hoàn thông qua luật sư hình sự hoặc liên hệ Hãng luật Anh Đào và Cộng sự để được hỗ trợ pháp lý toàn diện, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình.
