Không phải cá nhân hay tổ chức nào cũng có quyền tự mình khởi kiện hoặc tham gia vào một vụ án hành chính. Trong thực tiễn, không ít trường hợp vụ án bị đình chỉ ngay từ đầu chỉ vì người khởi kiện không có đủ năng lực pháp luật hoặc năng lực hành vi tố tụng hành chính theo quy định. Đây là vấn đề pháp lý quan trọng nhưng lại thường bị bỏ qua, đặc biệt với người dân chưa quen với thủ tục hành chính – tư pháp.
Vậy chính xác thì ai mới có quyền tham gia tố tụng hành chính? Người chưa thành niên, người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự, hay tổ chức – cơ quan nhà nước có được tự mình ra tòa? Trong bài viết dưới góc nhìn của luật sư chuyên hành chính, chúng ta sẽ cùng làm rõ hai khái niệm pháp lý nền tảng: năng lực pháp luật tố tụng hành chính và năng lực hành vi tố tụng hành chính, từ đó xác định rõ chủ thể nào được quyền đứng tên trong vụ kiện hành chính.
1. Năng lực pháp luật tố tụng hành chính là gì?
Năng lực pháp luật tố tụng hành chính là khả năng mà một cá nhân, cơ quan hoặc tổ chức được pháp luật quy định để có quyền và nghĩa vụ trong tố tụng hành chính. Hiểu đơn giản, đây là “tư cách pháp lý” cơ bản để được phép tham gia vào quá trình khởi kiện, bị kiện, yêu cầu tòa án giải quyết một vụ án hành chính.
Theo khoản 1 Điều 54 Luật Tố tụng hành chính 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025), mọi cá nhân, tổ chức có quyền và lợi ích hợp pháp bị xâm phạm đều có năng lực pháp luật tố tụng hành chính như nhau. Dù là người dân bình thường, doanh nghiệp tư nhân, hay cơ quan nhà nước, nếu có căn cứ pháp lý rõ ràng thì đều có quyền khởi kiện hoặc yêu cầu tòa án bảo vệ quyền lợi của mình.
Ví dụ: Một người dân khiếu nại quyết định thu hồi đất của UBND quận; một doanh nghiệp phản đối quyết định xử phạt hành chính của cơ quan quản lý thuế, cả hai đều có năng lực pháp luật tố tụng hành chính để khởi kiện.
Việc xác định đúng năng lực pháp luật tố tụng hành chính là bước đầu tiên và quan trọng để tránh bị trả lại đơn kiện, hoặc bị đình chỉ vụ án vì không đúng chủ thể. Trong nhiều trường hợp, luật sư chuyên hành chính sẽ là người tư vấn và xác minh rõ điều này để đảm bảo quyền khởi kiện hợp pháp cho thân chủ.
2. Năng lực hành vi tố tụng hành chính là gì?
Năng lực hành vi tố tụng hành chính là khả năng của cá nhân, tổ chức trong việc tự mình thực hiện hoặc ủy quyền cho người khác thực hiện các quyền và nghĩa vụ trong quá trình tham gia vụ án hành chính. Nói cách khác, đây là điều kiện để một người có thể trực tiếp khởi kiện, tự bảo vệ quyền lợi, hoặc tham gia tranh tụng tại tòa án hành chính.
Theo khoản 2 và 3 Điều 54 Luật Tố tụng hành chính 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025), cá nhân từ đủ 18 tuổi trở lên và không bị mất hoặc hạn chế năng lực hành vi dân sự thì được coi là có năng lực hành vi tố tụng hành chính đầy đủ. Những người chưa đủ tuổi, bị hạn chế, mất năng lực hành vi hoặc có khó khăn trong nhận thức thì phải tham gia tố tụng thông qua người đại diện theo pháp luật.
Ví dụ:
- Một người trưởng thành, minh mẫn, có thể tự mình nộp đơn kiện và tham gia phiên tòa.
- Trẻ em dưới 18 tuổi hoặc người bị bệnh tâm thần sẽ phải thông qua cha mẹ, người giám hộ hoặc người được tòa chỉ định.
Việc đánh giá đúng năng lực hành vi tố tụng hành chính là điều cực kỳ quan trọng, bởi nếu chủ thể không đủ điều kiện nhưng vẫn đứng đơn khởi kiện, tòa có thể bác đơn hoặc đình chỉ vụ án. Trong thực tế, luật sư chuyên hành chính thường hỗ trợ thân chủ kiểm tra năng lực hành vi, soạn thảo giấy ủy quyền hoặc hướng dẫn người đại diện hợp pháp tham gia đúng quy định để tránh rủi ro pháp lý không đáng có.
3. Năng lực pháp lý của tổ chức và người đại diện trong tố tụng hành chính
Không chỉ cá nhân, các cơ quan, tổ chức cũng có thể trở thành đương sự trong các vụ án hành chính – khi quyền, lợi ích hợp pháp của họ bị xâm phạm hoặc có tranh chấp với cơ quan nhà nước. Trong trường hợp đó, tổ chức sẽ thực hiện quyền và nghĩa vụ tố tụng thông qua người đại diện hợp pháp.
Theo khoản 5 Điều 54 Luật Tố tụng hành chính 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025), người đại diện hợp pháp của tổ chức có thể là
- Người đứng đầu tổ chức (Giám đốc, Chủ tịch…);
- Người được ủy quyền bằng văn bản hợp pháp.
Điều này đồng nghĩa với việc mọi hành vi tố tụng – từ nộp đơn khởi kiện, tham dự phiên tòa, đến hòa giải, kháng cáo – đều phải do người đại diện đúng thẩm quyền thực hiện, nếu không sẽ dẫn đến việc đơn kiện bị trả lại hoặc phiên tòa bị hoãn.
4. Ai không có năng lực hành vi tố tụng hành chính và phải thông qua người đại diện?
Không phải ai cũng có quyền trực tiếp tham gia vào vụ án hành chính. Theo Điều 54 Luật Tố tụng hành chính 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025), có những trường hợp không đủ năng lực hành vi tố tụng hành chính nên phải tham gia thông qua người đại diện theo pháp luật.
Cụ thể gồm:
- Người chưa thành niên (dưới 18 tuổi): Họ chưa đủ tuổi để thực hiện quyền và nghĩa vụ tố tụng, nên phải được người đại diện hợp pháp (cha, mẹ, người giám hộ…) đại diện tại tòa.
- Người mất năng lực hành vi dân sự: Đây là những trường hợp đã được tòa án tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự – thường do bệnh lý tâm thần, rối loạn nhận thức… Họ không thể tự bảo vệ quyền lợi mình, nên phải có người đại diện tố tụng.
- Người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi: Những người này không bị mất hoàn toàn năng lực, nhưng vẫn cần được tòa án xác định rõ mức độ và chỉ định người đại diện phù hợp để đảm bảo quyền lợi trong quá trình tố tụng.
Việc xác định đúng đối tượng cần đại diện và chọn đúng người đại diện hợp pháp là rất quan trọng. Nếu sai sót, các bước tố tụng có thể bị tuyên vô hiệu hoặc không được Tòa án chấp nhận.
Trong thực tiễn, luật sư chuyên hành chính sẽ giúp đương sự hoặc gia đình:
- Xác định đúng tình trạng pháp lý của người tham gia tố tụng;
- Soạn thảo và tư vấn giấy tờ ủy quyền hợp pháp;
- Trực tiếp làm người đại diện bảo vệ quyền lợi tại tòa.
Việc hiểu rõ năng lực pháp luật và năng lực hành vi tố tụng hành chính là yếu tố then chốt giúp cá nhân, tổ chức tham gia đúng và hợp pháp trong các vụ án hành chính. Đặc biệt, đối với những trường hợp chưa thành niên, mất hoặc hạn chế năng lực hành vi dân sự, việc có người đại diện hợp pháp là bắt buộc. Để đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp được bảo vệ hiệu quả, bạn nên tìm đến luật sư chuyên hành chính – người am hiểu pháp luật và có kinh nghiệm xử lý các vụ việc hành chính phức tạp.
HÃNG LUẬT ANH ĐÀO VÀ CỘNG SỰ
📞 Hotline/Zalo: 0932 049 492
📧 Email: gvndtb1992@gmail.com
🏢 Địa chỉ: 18B Nam Quốc Cang, phường Bến Thành, TP. Hồ Chí Minh
