Bạn có bao giờ thắc mắc, nếu một người phạm nhiều tội cùng lúc thì Tòa án sẽ xét xử và quyết định hình phạt ra sao? Liệu các mức án có được cộng dồn hết hay sẽ có cách tính khác để đảm bảo vừa nghiêm minh vừa nhân đạo? Trong Bộ luật Hình sự, đã quy định rõ nguyên tắc và cách thức tổng hợp hình phạt khi một người phạm nhiều tội. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ các quy định pháp luật, cách tính hình phạt trong từng trường hợp cụ thể, kèm ví dụ minh họa để bạn dễ dàng nắm bắt.
1. Căn cứ pháp lý: Khi một người phạm nhiều tội
Quy định về việc tổng hợp hình phạt trong trường hợp một người phạm nhiều tội được nêu rõ tại Điều 55 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025). Nội dung điều luật như sau:
“…
Điều 55. Quyết định hình phạt trong trường hợp phạm nhiều tội
Khi xét xử cùng một lần một người phạm nhiều tội, Tòa án quyết định hình phạt đối với từng tội và tổng hợp hình phạt theo quy định sau đây:
Đối với hình phạt chính:
a) Nếu các hình phạt đã tuyên cùng là cải tạo không giam giữ hoặc cùng là tù có thời hạn, thì các hình phạt đó được cộng lại thành hình phạt chung; hình phạt chung không được vượt quá 03 năm đối với hình phạt cải tạo không giam giữ, 30 năm đối với hình phạt tù có thời hạn;
b) Nếu các hình phạt đã tuyên là cải tạo không giam giữ, tù có thời hạn, thì hình phạt cải tạo không giam giữ được chuyển đổi thành hình phạt tù theo tỷ lệ cứ 03 ngày cải tạo không giam giữ được chuyển đổi thành 01 ngày tù để tổng hợp thành hình phạt chung theo quy định tại điểm a khoản 1 Điều này;
c) Nếu hình phạt nặng nhất trong số các hình phạt đã tuyên là tù chung thân thì hình phạt chung là tù chung thân;
d) Nếu hình phạt nặng nhất trong số các hình phạt đã tuyên là tử hình thì hình phạt chung là tử hình;
đ) Phạt tiền không tổng hợp với các loại hình phạt khác; các khoản tiền phạt được cộng lại thành hình phạt chung;
e) Trục xuất không tổng hợp với các loại hình phạt khác.
Đối với hình phạt bổ sung:
a) Nếu các hình phạt đã tuyên là cùng loại thì hình phạt chung được quyết định trong giới hạn do Bộ luật này quy định đối với loại hình phạt đó; riêng đối với hình phạt tiền thì các khoản tiền phạt được cộng lại thành hình phạt chung;
b) Nếu các hình phạt đã tuyên là khác loại thì người bị kết án phải chấp hành tất cả các hình phạt đã tuyên.
…”
2. Quy định về tổng hợp hình phạt chính khi một người phạm nhiều tội
Trong trường hợp một người phạm nhiều tội và bị xét xử trong cùng một lần, Tòa án phải tuyên hình phạt riêng cho từng tội, sau đó mới tổng hợp thành hình phạt chung theo các nguyên tắc tại Điều 55 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025).
Cụ thể:
Khi các hình phạt chính cùng loại:
- Cải tạo không giam giữ: nếu các bản án cùng tuyên hình phạt này, Tòa cộng thời hạn lại, nhưng tổng cộng không quá 03 năm.
- Tù có thời hạn: nếu tất cả là tù có thời hạn, Tòa cộng lại nhưng không vượt quá 30 năm.
Quy định này bảo đảm không để hình phạt chung vượt quá giới hạn tối đa mà luật định.
Khi các hình phạt chính khác loại (cải tạo không giam giữ và tù có thời hạn):
- Hình phạt cải tạo không giam giữ sẽ được quy đổi sang tù có thời hạn theo tỷ lệ 03 ngày cải tạo = 01 ngày tù.
- Sau khi quy đổi, các hình phạt được cộng lại, nhưng không vượt quá 30 năm tù.
Quy định này nhằm tạo sự thống nhất và công bằng khi cộng các hình phạt khác loại.
Khi có tù chung thân hoặc tử hình:
- Tù chung thân: nếu hình phạt nặng nhất là tù chung thân, hình phạt chung sẽ là tù chung thân, bất kể các hình phạt khác.
- Tử hình: nếu có hình phạt tử hình, hình phạt chung sẽ là tử hình.
Điểm này thể hiện tính nghiêm khắc tối đa khi người phạm nhiều tội đặc biệt nghiêm trọng.
Phạt tiền và trục xuất:
- Phạt tiền không cộng với hình phạt khác, nhưng nếu tất cả các tội đều bị phạt tiền thì cộng số tiền lại.
- Trục xuất không tổng hợp với hình phạt khác.
Như vậy, việc tổng hợp hình phạt chính khi xét xử nhiều tội không chỉ giúp đảm bảo công bằng, tránh bỏ lọt tội mà còn giữ được sự răn đe và nhân đạo của pháp luật.
3. Quy định về tổng hợp hình phạt bổ sung khi một người phạm nhiều tội
Bên cạnh hình phạt chính, khi một người phạm nhiều tội, Tòa án còn có thể áp dụng hình phạt bổ sung như: phạt tiền, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc trục xuất… Việc tổng hợp các hình phạt bổ sung được Điều 55 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025) quy định rõ:
Khi các hình phạt bổ sung cùng loại: Nếu tất cả các hình phạt bổ sung là cùng một loại (ví dụ: đều là phạt tiền hoặc đều là cấm hành nghề), Tòa án sẽ quyết định mức chung trong giới hạn luật định. Riêng với phạt tiền, số tiền ở các bản án được cộng lại thành mức phạt chung. Điều này giúp đảm bảo tính nghiêm minh nhưng vẫn nằm trong khung giới hạn hợp pháp.
Khi các hình phạt bổ sung khác loại: Nếu các hình phạt bổ sung khác nhau (vừa phạt tiền vừa cấm hành nghề), người bị kết án phải chấp hành tất cả các hình phạt này. Không có việc cộng dồn hoặc thay thế giữa các hình phạt bổ sung khác loại. Quy định này đảm bảo mỗi hình phạt bổ sung được thực hiện đầy đủ để đạt hiệu quả răn đe và phòng ngừa.
Tóm lại: Tổng hợp hình phạt bổ sung khi phạm nhiều tội được thiết kế để đảm bảo tính công bằng và toàn diện trong xử lý, không bỏ sót bất kỳ chế tài nào mà pháp luật đặt ra.
Tình huống 1: Cùng loại hình phạt chính (tù có thời hạn)
Anh A bị xét xử cùng một lúc vì tội trộm cắp tài sản (3 năm tù) và tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản (5 năm tù). Cả hai tội đều bị áp dụng hình phạt chính là tù có thời hạn → Tòa án sẽ cộng lại: 3 + 5 = 8 năm tù. Tuy nhiên, theo luật, tổng hình phạt tù có thời hạn không được vượt quá 30 năm.
Tình huống 2: Khác loại hình phạt chính
Chị B bị kết án cải tạo không giam giữ 12 tháng về tội gây rối trật tự công cộng, và tù có thời hạn 2 năm về tội cố ý gây thương tích.
- Luật quy định: 03 ngày cải tạo không giam giữ = 01 ngày tù.
- Chuyển đổi: 12 tháng cải tạo (~360 ngày) = 120 ngày tù (~4 tháng tù).
- Tổng hợp: 2 năm tù + 4 tháng tù = 2 năm 4 tháng tù.
Tình huống 3: Hình phạt bổ sung
Ông C bị xử phạt phạt tiền 50 triệu đồng về tội kinh doanh trái phép và cấm hành nghề 2 năm về tội vi phạm quy định về an toàn thực phẩm. Do các hình phạt bổ sung khác loại, ông C phải chấp hành cả hai: nộp 50 triệu đồng và bị cấm hành nghề 2 năm.
4. Ý nghĩa của quy định: Khi một người phạm nhiều tội
Quy định về tổng hợp hình phạt khi một người phạm nhiều tội có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong hệ thống pháp luật hình sự. Trước hết, nó bảo đảm nguyên tắc công bằng khi xét xử, vì người phạm nhiều tội sẽ phải chịu mức hình phạt tương xứng với tổng mức độ nguy hiểm của các hành vi đã thực hiện, tránh tình trạng chỉ bị xử như phạm một tội đơn lẻ. Đồng thời, quy định này còn ngăn chặn việc áp dụng hình phạt quá mức cần thiết, nhờ các giới hạn tối đa (30 năm tù có thời hạn, 3 năm cải tạo không giam giữ), từ đó bảo đảm nhân đạo và tạo điều kiện cho người phạm tội có cơ hội cải tạo, tái hòa nhập xã hội.
Ngoài ra, việc quy định rõ ràng các nguyên tắc tổng hợp hình phạt cũng giúp thống nhất áp dụng pháp luật, giảm thiểu sự tùy tiện trong quyết định của Tòa án, góp phần nâng cao tính minh bạch và dự đoán được của hệ thống tư pháp hình sự.
Việc tổng hợp hình phạt khi một người phạm nhiều tội được Bộ luật Hình sự quy định rõ ràng, nhằm bảo đảm nguyên tắc xử lý công bằng, nghiêm minh và hợp lý. Các quy định này giúp tránh tình trạng xử quá nặng hoặc quá nhẹ, đồng thời bảo đảm quyền lợi hợp pháp của người phạm tội và lợi ích chung của xã hội. Khi hiểu rõ cách áp dụng, cả người dân lẫn luật sư giỏi hình sự đều có thể dự đoán trước được mức hình phạt trong những vụ án có nhiều tội danh, từ đó xây dựng chiến lược bào chữa hiệu quả hoặc định hướng tuân thủ pháp luật tốt hơn.
HÃNG LUẬT ANH ĐÀO VÀ CỘNG SỰ
📞 Hotline/Zalo: 0932 049 492
📧 Email: gvndtb1992@gmail.com
🏢 Địa chỉ: 18B Nam Quốc Cang, phường Bến Thành, TP. Hồ Chí Minh
