Trong hình dung của nhiều người, khi đã có khung hình phạt được luật định thì Tòa án chỉ việc “đóng khung” bản án theo mức thấp nhất hoặc cao nhất của khung đó. Nhưng thực tế, pháp luật hình sự lại mở ra một “cánh cửa đặc biệt” cho phép Tòa án xử dưới cả mức thấp nhất của khung hình phạt. Cánh cửa này không phải ai cũng được bước qua, và điều kiện để được “giảm sâu” như vậy lại ẩn chứa nhiều yếu tố bất ngờ. Vậy, trong những trường hợp nào Tòa án mới có thể áp dụng quyền đặc biệt này?
1. Căn cứ pháp lý: khi Tòa án quyết định hình phạt
Quy định về việc quyết định hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt được nêu tại Điều 54 Bộ luật Hình sự 2015 (đã được sửa đổi, bổ sung năm 2025), cụ thể:
“…
Điều 54. Quyết định hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt được áp dụng
Tòa án có thể quyết định một hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt được áp dụng nhưng phải trong khung hình phạt liền kề nhẹ hơn của điều luật khi người phạm tội có ít nhất hai tình tiết giảm nhẹ quy định tại khoản 1 Điều 51 của Bộ luật này.
Tòa án có thể quyết định một hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt được áp dụng nhưng không bắt buộc phải trong khung hình phạt liền kề nhẹ hơn của điều luật đối với người phạm tội lần đầu là người giúp sức trong vụ án đồng phạm nhưng có vai trò không đáng kể.
Trong trường hợp có đủ các điều kiện quy định tại khoản 1 hoặc khoản 2 Điều này nhưng điều luật chỉ có một khung hình phạt hoặc khung hình phạt đó là khung hình phạt nhẹ nhất, thì Tòa án có thể quyết định hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt hoặc chuyển sang một hình phạt khác thuộc loại nhẹ hơn. Lý do của việc giảm nhẹ phải được ghi rõ trong bản án
…”
Như vậy, Pháp luật cho phép Toà án có quyền quyết định hình phạt thấp hơn mức thấp nhất của khung hình phạt trong một số trường hợp đặc biệt.
2. Các trường hợp được quyết định hình phạt dưới mức thấp nhất
Theo Điều 54 Bộ luật Hình sự (sửa đổi, bổ sung năm 2025), Tòa án chỉ được quyền quyết định mức án dưới mức thấp nhất của khung hình phạt trong những trường hợp nhất định, nhằm đảm bảo việc giảm nhẹ hình phạt có cơ sở rõ ràng và phù hợp với tính chất vụ án. Cụ thể:
Thứ nhất, người phạm tội có ít nhất hai tình tiết giảm nhẹ theo khoản 1 Điều 51 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025):
- Đây là điều kiện phổ biến nhất. Việc có nhiều tình tiết giảm nhẹ cho thấy mức độ nguy hiểm của hành vi không quá nghiêm trọng, hoặc người phạm tội có nhân thân, thái độ cải thiện rõ rệt.
- Trong trường hợp này, Tòa án được quyết định hình phạt dưới mức thấp nhất của khung nhưng phải nằm trong khung liền kề nhẹ hơn. Điều này tránh việc giảm quá mức dẫn tới bỏ lọt tính răn đe của pháp luật.
Thứ hai, người phạm tội lần đầu, là người giúp sức với vai trò không đáng kể trong vụ án đồng phạm:
- Trường hợp này Tòa án không bắt buộc phải giới hạn trong khung liền kề nhẹ hơn.
- Lý do là vai trò giúp sức rất nhỏ, không quyết định kết quả phạm tội, nên việc áp dụng mức án nhẹ hơn là hợp lý để tránh gây bất công.
Thứ ba, trường hợp điều luật chỉ có một khung hình phạt hoặc khung đó là nhẹ nhất
- Trước đây, luật chỉ cho phép chuyển sang hình phạt nhẹ hơn.
- Sau sửa đổi 2025, Tòa án có thể quyết định mức án dưới mức thấp nhất ngay trong khung hiện có hoặc chuyển sang loại hình phạt nhẹ hơn.
- Quy định mới này mở rộng quyền cân nhắc của Tòa án, giúp đảm bảo phù hợp với thực tế, nhất là khi người phạm tội có nhiều yếu tố giảm nhẹ đặc biệt.
Như vậy, Điều 54 vừa tạo khoảng linh hoạt cho Tòa án để bảo đảm công bằng, vừa duy trì nguyên tắc giới hạn nhằm tránh việc áp dụng tùy tiện.
3. Ý nghĩa của quy định
Quy định cho phép Tòa án quyết định hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt thể hiện rõ tính nhân đạo và linh hoạt của pháp luật hình sự Việt Nam. Cơ chế này giúp bảo đảm việc xử lý tội phạm không chỉ dựa trên tính chất hành vi, mà còn cân nhắc toàn diện đến nhân thân, hoàn cảnh và những nỗ lực khắc phục hậu quả của người phạm tội. Đồng thời, nó cũng khuyến khích bị cáo thành khẩn khai báo, hợp tác điều tra, bồi thường thiệt hại hoặc lập công, từ đó góp phần giảm tải cho hệ thống tư pháp và thúc đẩy quá trình tái hòa nhập cộng đồng.
Điều 54 Bộ luật Hình sự không phải là “tấm vé giảm án” cho mọi trường hợp, mà là công cụ pháp lý đặc biệt, chỉ áp dụng khi có căn cứ rõ ràng và hợp lý. Việc trao quyền cho Tòa án hạ mức hình phạt dưới mức thấp nhất vừa bảo đảm tính công bằng, vừa giữ vững nguyên tắc răn đe, phòng ngừa tội phạm, đồng thời thể hiện sự khoan dung của pháp luật đối với những người thật sự xứng đáng được hưởng sự khoan hồng. Trong quá trình xét xử, sự hỗ trợ của luật sư hình sự giàu kinh nghiệm sẽ giúp bị cáo thu thập, trình bày đầy đủ các tình tiết giảm nhẹ, từ đó tăng khả năng áp dụng Điều 54 để được hưởng mức án thấp hơn.
HÃNG LUẬT ANH ĐÀO VÀ CỘNG SỰ
📞 Hotline/Zalo: 0932 049 492
📧 Email: gvndtb1992@gmail.com
🏢 Địa chỉ: 18B Nam Quốc Cang, phường Bến Thành, TP. Hồ Chí Minh
