Án tử hình, hình phạt nghiêm khắc nhất trong hệ thống pháp luật Việt Nam luôn gắn liền với những vụ án đặc biệt nghiêm trọng. Nhiều người nghĩ rằng, một khi đã tuyên án tử hình thì chắc chắn sẽ phải thi hành. Nhưng thực tế, có những trường hợp dù bị kết án tử hình vẫn thoát khỏi việc thi hành án nhờ những quy định đặc biệt trong Bộ luật Hình sự. Vậy ai là những người được miễn thi hành án tử hình? Luật mới nhất đã thay đổi gì so với trước đây? Câu trả lời sẽ khiến nhiều người bất ngờ.
1. Khái quát về án tử hình trong luật Việt Nam
Theo khoản 1 Điều 40 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025):
“…
Tử hình là hình phạt đặc biệt chỉ áp dụng đối với người phạm tội đặc biệt nghiêm trọng thuộc một trong nhóm các tội xâm phạm an ninh quốc gia, xâm phạm tính mạng con người, các tội phạm về ma túy, tham nhũng và một số tội phạm đặc biệt nghiêm trọng khác do Bộ luật này quy định.
…”
Cụ thể, tử hình là mức án cao nhất trong hệ thống pháp luật hình sự Việt Nam, nhằm loại bỏ hoàn toàn khả năng tái phạm của người phạm tội và răn đe mạnh mẽ đối với xã hội. Hình phạt này chỉ áp dụng cho những tội đặc biệt nghiêm trọng những hành vi gây nguy hại lớn cho an ninh quốc gia, tính mạng con người, trật tự xã hội hoặc lợi ích công cộng.
2. Các trường hợp được miễn thi hành án tử hình
Theo khoản 3 Điều 40 Bộ luật Hình sự 2015 (đã được sửa đổi, bổ sung 2025):
“…
Không thi hành án tử hình đối với người bị kết án nếu thuộc một trong các trường hợp sau đây:
a) Phụ nữ có thai hoặc phụ nữ đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi;
b) Người đủ 75 tuổi trở lên;
c) Người mắc bệnh ung thư giai đoạn cuối.
…”
Quy định này thể hiện tính nhân đạo của pháp luật hình sự Việt Nam, cụ thể:
Phụ nữ có thai hoặc đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi: Đây là nhóm đối tượng được ưu tiên bảo vệ đặc biệt, nhằm đảm bảo quyền sống và quyền phát triển của trẻ em. Trong trường hợp này, án tử hình sẽ không được thi hành và sẽ chuyển sang hình phạt khác.
Người đủ 75 tuổi trở lên: Áp dụng đối với người phạm tội khi đã đủ 75 tuổi tại thời điểm phạm tội hoặc thời điểm xét xử. Lý do là ở độ tuổi này, sức khỏe suy giảm, khả năng tái phạm thấp nên việc thi hành án tử hình không còn cần thiết.
Người mắc bệnh ung thư giai đoạn cuối: Đây là quy định mới bổ sung nhằm bảo đảm nhân đạo. Người mắc bệnh nan y ở giai đoạn cuối thường không còn nhiều thời gian sống, nên pháp luật miễn áp dụng án tử hình đối với họ.
Trước khi sửa đổi, luật còn cho phép miễn thi hành án tử hình đối với người phạm tội tham ô tài sản hoặc nhận hối lộ nếu đã nộp lại ít nhất 3/4 tài sản chiếm đoạt và lập công lớn. Tuy nhiên, quy định này đã bị bãi bỏ trong phiên bản hiện hành.
3. Hình phạt thay thế khi được miễn thi hành án tử hình
Theo khoản 4 Điều 40 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025):
“…
Trong trường hợp quy định tại khoản 3 Điều này hoặc trường hợp người bị kết án tử hình được ân giảm, thì hình phạt tử hình được chuyển thành tù chung thân.
…”
Điều này có nghĩa là, nếu thuộc một trong ba nhóm đối tượng được miễn thi hành án tử hình (phụ nữ có thai/đang nuôi con nhỏ, người đủ 75 tuổi trở lên, người mắc ung thư giai đoạn cuối) hoặc được Chủ tịch nước ân giảm, thì người bị kết án sẽ không còn đối mặt với án tử. Thay vào đó, họ sẽ phải chấp hành hình phạt tù chung thân.
Tù chung thân là hình phạt tước quyền tự do suốt đời, không có thời hạn, và nghiêm khắc hơn rất nhiều so với tù có thời hạn. Việc chuyển từ tử hình sang tù chung thân vẫn đảm bảo tính răn đe, đồng thời thể hiện tính nhân đạo của pháp luật.
4. Ý nghĩa nhân đạo của quy định miễn thi hành án tử hình
Quy định miễn thi hành án tử hình trong Bộ luật Hình sự không chỉ là một biện pháp pháp lý, mà còn thể hiện sâu sắc tính nhân đạo và giá trị nhân văn của pháp luật. Việc miễn thi hành án cho phụ nữ mang thai, phụ nữ nuôi con nhỏ, người cao tuổi hoặc người mắc bệnh nan y nhằm bảo vệ quyền sống – quyền cơ bản nhất của con người – đồng thời tôn trọng giá trị của từng cá nhân trong xã hội.
Bên cạnh đó, quy định này cũng phù hợp với xu hướng pháp luật quốc tế, khi nhiều quốc gia đang giảm dần hoặc loại bỏ án tử hình, thay thế bằng các hình phạt khác như tù chung thân. Điều này cho thấy pháp luật hình sự Việt Nam vừa nghiêm minh trong xử lý tội phạm, vừa khoan dung trong những trường hợp đặc biệt, góp phần cân bằng giữa tính răn đe và tính nhân đạo.
Như vậy, án tử hình là hình phạt nghiêm khắc nhất trong hệ thống pháp luật hình sự Việt Nam, nhưng không phải lúc nào cũng được thi hành. Đối với những trường hợp đặc biệt như phụ nữ mang thai hoặc đang nuôi con nhỏ, người đủ 75 tuổi trở lên, hay người mắc bệnh ung thư giai đoạn cuối, pháp luật quy định rõ việc miễn thi hành án tử hình và chuyển sang hình phạt tù chung thân. Quy định này không chỉ thể hiện tính nhân đạo và sự tiến bộ trong lập pháp, mà còn cân bằng giữa trừng trị tội phạm và bảo vệ quyền con người. Hiểu rõ những quy định này, đặc biệt với sự hỗ trợ của luật sư giỏi hình sự, sẽ giúp mỗi cá nhân chủ động bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình khi tham gia vào các vụ án hình sự nghiêm trọng.
HÃNG LUẬT ANH ĐÀO VÀ CỘNG SỰ
📞 Hotline/Zalo: 0932 049 492
📧 Email: gvndtb1992@gmail.com
🏢 Địa chỉ: 18B Nam Quốc Cang, phường Bến Thành, TP. Hồ Chí Minh
