Trong bối cảnh ô nhiễm ngày càng nghiêm trọng, nhiều doanh nghiệp vẫn bất chấp quy định, xả thải ra môi trường vượt quy chuẩn, gây hậu quả nặng nề cho sức khỏe cộng đồng. Không ít trường hợp đã bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật Hình sự. Vậy vượt quy chuẩn bao nhiêu lần thì bị xử lý hình sự? Bài viết dưới đây, các luật sư hình sự của Hãng luật Anh Đào và Cộng sự sẽ giúp bạn hiểu rõ quy định pháp luật hiện hành và cách phòng tránh rủi ro pháp lý trong hoạt động sản xuất, kinh doanh.
1. Căn cứ pháp lý xử lý hành vi xả thải vượt quy chuẩn
Theo điểm c, d Khoản 1, Khoản 2, 3 Điều 235 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025),
“…
Điều 235. Tội gây ô nhiễm môi trường
1.Người nào thực hiện một trong các hành vi sau đây, thì bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm:
c) Xả thải ra môi trường từ 500 mét khối (m³) trên ngày đến dưới 5.000 mét khối (m³) trên ngàynước thải có thông số môi trường nguy hại vượt quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi trường từ 05 lần đến dưới 10 lần, hoặc từ 300 mét khối (m³) trên ngày đến dưới 500 mét khối (m³)nước thải có thông số môi trường nguy hại vượt quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi trường 10 lần trở lên;
d) Xả thải ra môi trường 500 mét khối (m³) trên ngày trở lênnước thải có thông số môi trường nguy hại vượt quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi trường từ 03 lần đến dưới 05 lần, hoặc từ 300 mét khối (m³) trên ngày đến dưới 500 mét khối (m³)nước thải có thông số môi trường nguy hại vượt quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi trường từ 05 lần đến dưới 10 lần, hoặc từ 100 mét khối (m³) trên ngày đến dưới 300 mét khối (m³) nước thải có thông số môi trường nguy hại vượt quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi trường 10 lần trở lên nhưng đã bị xử phạt vi phạm hành chính hoặc đã bị kết án mà chưa được xóa án tích;
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 500.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:
a) Chôn, lấp, đổ, thải ra môi trường trái pháp luật từ 3.000 kilôgam đến dưới 5.000 kilôgam chất thải nguy hại có thành phần nguy hại đặc biệt vượt ngưỡng chất thải nguy hại theo quy định của pháp luật hoặc có chứa chất phải loại trừ theo Phụ lục A Công ước Stockholm về các chất ô nhiễm hữu cơ khó phân hủy hoặc từ 10.000 kilôgam đến dưới 50.000 kilôgam chất thải nguy hại khác;
b) Xả thải ra môi trường từ 5.000 mét khối (m3) trên ngày đến dưới 10.000 mét khối (m3) trên ngày nước thải có thông số môi trường nguy hại vượt quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi trường từ 05 lần đến dưới 10 lần hoặc từ 500 mét khối (m3) trên ngày đến dưới 5.000 mét khối (m3) trên ngày nước thải có thông số môi trường nguy hại vượt quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi trường 10 lần trở lên;
c) Thải ra môi trường từ 300.000 mét khối (m3) trên giờ đến dưới 500.000 mét khối (m3) trên giờ khí thải có thông số môi trường nguy hại vượt quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi trường từ 05 lần đến dưới 10 lần hoặc từ 150.000 mét khối (m3) trên giờ đến dưới 300.000 mét khối (m3) trên giờ khí thải có thông số môi trường nguy hại vượt quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi trường 10 lần trở lên;
d) Chôn, lấp, đổ, thải ra môi trường trái pháp luật chất thải rắn thông thường từ 200.000 kilôgam đến dưới 500.000 kilôgam;
đ) Xả thải ra môi trường nước thải, chôn, lấp, đổ, thải ra môi trường chất thải rắn hoặc phát tán khí thải có chứa chất phóng xạ vượt giá trị liều từ 200 milisivơ (mSv) trên năm đến dưới 400 milisivơ (mSv) trên năm hoặc giá trị suất liều từ 0,01 milisivơ (mSv) trên giờ đến dưới 0,02 milisivơ (mSv) trên giờ;
e) Gây hậu quả nghiêm trọng.
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 1.000.000.000 đồng đến 3.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 03 năm đến 07 năm:
a) Chôn, lấp, đổ, thải ra môi trường trái pháp luật 5.000 kilôgam trở lên chất thải nguy hại có thành phần nguy hại đặc biệt vượt ngưỡng chất thải nguy hại theo quy định của pháp luật hoặc có chứa chất phải loại trừ theo Phụ lục A Công ước Stockholm về các chất ô nhiễm hữu cơ khó phân hủy hoặc 50.000 kilôgam trở lên chất thải nguy hại khác;
b) Xả thải ra môi trường 10.000 mét khối (m3) trên ngày trở lên nước thải có thông số môi trường nguy hại vượt quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi trường từ 05 lần đến dưới 10 lần hoặc 5.000 mét khối (m3) trên ngày trở lên nước thải có thông số môi trường nguy hại vượt quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi trường 10 lần trở lên;
c) Thải ra môi trường 500.000 mét khối (m3) trên giờ trở lên khí thải có thông số môi trường nguy hại vượt quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi trường từ 05 lần đến dưới 10 lần hoặc 300.000 mét khối (m3) trên giờ trở lên khí thải có thông số môi trường nguy hại vượt quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi trường 10 lần trở lên;
d) Chôn, lấp, đổ, thải ra môi trường trái pháp luật chất thải rắn thông thường 500.000 kilôgam trở lên;
đ) Xả thải ra môi trường nước thải, chôn, lấp, đổ, thải ra môi trường chất thải rắn hoặc phát tán khí thải có chứa chất phóng xạ vượt giá trị liều 400 milisivơ (mSv) trên năm trở lên hoặc giá trị suất liều 0,02 milisivơ (mSv) trên giờ trở lên;
e) Gây hậu quả rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng.
…”
Như vậy, hành vi xả thải ra môi trường vượt quy chuẩn kỹ thuật quốc gia từ 03 lần trở lên hoàn toàn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự, tùy theo mức độ, khối lượng và hậu quả gây ra cho môi trường.
2. Xả thải ra môi trường vượt quy chuẩn bao nhiêu lần thì bị truy cứu trách nhiệm hình sự?
Theo quy định của Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025), hành vi xả thải ra môi trường vượt quy chuẩn kỹ thuật quốc gia từ 03 lần trở lên có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Mức độ xử lý còn phụ thuộc vào lượng nước thải, mức vượt quy chuẩn và tình tiết tái phạm.
Cụ thể:
- Nếu xả từ 500 m³/ngày trở lên mà thông số môi trường vượt quy chuẩn từ 03 đến dưới 05 lần, người vi phạm có thể bị xử lý hình sự.
- Nếu xả từ 300 m³ đến dưới 500 m³/ngày mà thông số môi trường vượt quy chuẩn từ 05 đến dưới 10 lần, hoặc từ 100 m³ đến dưới 300 m³/ngày nhưng vượt quy chuẩn 10 lần trở lên, và đã từng bị xử phạt hành chính hoặc có tiền án về hành vi tương tự, thì cũng bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
- Trường hợp xả thải vượt quy chuẩn từ 05 lần đến dưới 10 lần với lượng nước thải từ 500 đến dưới 5.000 m³/ngày, hoặc vượt 10 lần trở lên với lượng nước thải từ 300 đến dưới 500 m³/ngày, người vi phạm có thể bị phạt tiền hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm.
Như vậy, không chỉ những trường hợp “xả thải quá mức nghiêm trọng” mới bị xử lý hình sự, mà chỉ cần vượt quy chuẩn từ 03 lần trở lên, tùy vào khối lượng và hậu quả, người vi phạm hoàn toàn có thể bị khởi tố theo quy định pháp luật hiện hành.
3. Hậu quả pháp lý khi bị truy cứu về hành vi xả thải vượt quy chuẩn
Hành vi xả thải ra môi trường vượt quy chuẩn kỹ thuật quốc gia không chỉ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ sinh thái, sức khỏe cộng đồng mà còn bị xử lý nghiêm khắc theo quy định của Bộ luật Hình sự. Theo Điều 235 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025), người thực hiện hành vi xả thải vượt quy chuẩn có thể phải chịu phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 3.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 07 năm, tùy theo mức độ vi phạm và hậu quả gây ra.
Ngoài hình phạt chính, người phạm tội còn có thể bị phạt bổ sung như:
- Cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm;
- Pháp nhân thương mại vi phạm có thể bị đình chỉ hoạt động từ 06 tháng đến 03 năm hoặc bị phạt tiền từ 3 tỷ đến 20 tỷ đồng.
Trường hợp gây hậu quả nghiêm trọng, rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng, người vi phạm có thể phải chịu mức hình phạt cao nhất lên tới 07 năm tù.
Vì vậy, doanh nghiệp và cá nhân cần tuân thủ nghiêm các quy chuẩn xả thải ra môi trường, thường xuyên kiểm tra, đánh giá hệ thống xử lý chất thải để tránh rơi vào tình huống bị truy cứu trách nhiệm hình sự và chịu những hậu quả pháp lý nặng nề.
Khi bị truy cứu trách nhiệm hình sự về hành vi xả thải ra môi trường vượt quy chuẩn, việc có luật sư hình sự đồng hành là vô cùng cần thiết. Luật sư sẽ giúp phân tích chứng cứ, bảo vệ quyền lợi hợp pháp và đưa ra hướng xử lý phù hợp nhất cho cá nhân hoặc doanh nghiệp vi phạm.
