Không ít bậc phụ huynh lo lắng khi con em mình ở độ tuổi vị thành niên lỡ vướng vào vòng lao lý. Một tình huống thường được đặt ra là: “Trẻ 14 tuổi dùng dao đe dọa cướp tiền thì có bị xử lý hình sự không?”. Đây là câu hỏi không chỉ liên quan đến giá trị tài sản rất nhỏ, mà còn liên quan trực tiếp đến quy định pháp luật về trách nhiệm hình sự của người chưa thành niên. Với kinh nghiệm nhiều năm trong lĩnh vực luật sư hình sự, đội ngũ của Hãng Luật Anh Đào và Cộng sự sẽ phân tích căn cứ pháp lý để làm rõ: liệu hành vi này có cấu thành tội cướp tài sản theo Bộ luật Hình sự hay không, và trẻ em 14 tuổi sẽ phải đối diện với hậu quả pháp lý như thế nào.
1. Khung pháp lý về trách nhiệm hình sự của người dưới 16 tuổi
Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2025) có quy định rất rõ về độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự. Cụ thể,
“…
Điều 12. Tuổi chịu trách nhiệm hình sự
1. Người từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hình sự về mọi tội phạm, trừ những tội phạm mà Bộ luật này có quy định khác.
2. Người từ đủ 14 tuổi trở lên, nhưng chưa đủ 16 tuổi chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự về tội giết người, tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác, tội hiếp dâm, tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi, tội cưỡng dâm người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi, tội cướp tài sản, tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản; về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng quy định tại một trong các điều sau đây:
a) Điều 143(tội cưỡng dâm); Điều 150(tội mua bán người); Điều 151 (tội mua bán người dưới 16 tuổi);
b) Điều 170(tội cưỡng đoạt tài sản); Điều 171(tội cướp giật tài sản); Điều 173 (tội trộm cắp tài sản); Điều 178 (tội hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản);
c) Điều 248(tội sản xuất trái phép chất ma túy); Điều 249(tội tàng trữ trái phép chất ma túy); Điều 250 (tội vận chuyển trái phép chất ma túy); Điều 251 (tội mua bán trái phép chất ma túy); Điều 252 (tội chiếm đoạt chất ma túy);
d) Điều 265(tội tổ chức đua xe trái phép); Điều 266(tội đua xe trái phép);
đ) Điều 285 (tội sản xuất, mua bán, trao đổi hoặc tặng cho công cụ, thiết bị, phần mềm để sử dụng vào mục đích trái pháp luật); Điều 286 (tội phát tán chương trình tin học gây hại cho hoạt động của mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử); Điều 287 (tội cản trở hoặc gây rối loạn hoạt động của mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử); Điều 289 (tội xâm nhập trái phép vào mạng máy tính, mạng viễn thông hoặc phương tiện điện tử của người khác); Điều 290 (tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản);
e) Điều 299(tội khủng bố); Điều 303(tội phá hủy công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia); Điều 304 (tội chế tạo, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng, mua bán trái phép hoặc chiếm đoạt vũ khí quân dụng, phương tiện kỹ thuật quân sự).
…”
Từ quy định trên có thể thấy: người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự trong một phạm vi rất giới hạn, chủ yếu đối với các tội phạm rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng, trong đó có tội cướp tài sản. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng khi xem xét trường hợp trẻ 14 tuổi dùng dao đe dọa để chiếm đoạt tài sản.
2. Trẻ 14 tuổi dùng dao đe dọa cướp tiền thì có bị xử lý hình sự không?
Theo Điều 12 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2025), người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự về một số tội phạm rất nghiêm trọng, trong đó có tội cướp tài sản (Điều 168 BLHS). Như vậy, nếu một trẻ 14 tuổi dùng dao đe dọa để chiếm đoạt tài sản thì vẫn có thể bị xử lý hình sự.
Trong tình huống minh họa, việc dùng dao đe dọa buộc người khác phải đưa 200.000 đồng được xem là hành vi đe dọa dùng vũ lực ngay tức khắc – dấu hiệu đặc trưng của tội cướp tài sản, bất kể giá trị tài sản nhiều hay ít. Do đó, dù số tiền chỉ là 200.000 đồng, hành vi này vẫn đủ yếu tố cấu thành tội phạm.
Cấu thành tội cướp tài sản được thể hiện qua bốn yếu tố:
- Khách thể: quyền sở hữu tài sản của người khác bị xâm phạm.
- Chủ thể: người phạm tội đã đủ 14 tuổi, có năng lực trách nhiệm hình sự.
- Mặt khách quan: dùng dao đe dọa dùng vũ lực ngay tức khắc để chiếm đoạt.
- Mặt chủ quan: lỗi cố ý trực tiếp, mong muốn chiếm đoạt tài sản.
Tuy nhiên, khi áp dụng hình phạt, tòa án sẽ căn cứ theo quy định pháp luật về nguyên tắc xử lý đối với người dưới 18 tuổi. Việc xử lý không nhằm trừng trị nghiêm khắc mà đặt nặng tính giáo dục, cải tạo, giúp trẻ nhận thức và sửa chữa sai lầm.
Như vậy, trẻ 14 tuổi dùng dao đe dọa cướp tiền có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội cướp tài sản, nhưng khi xét xử sẽ áp dụng chính sách khoan hồng, giáo dục đặc thù dành cho người chưa thành niên.
3. Hình phạt và biện pháp áp dụng đối với người dưới 16 tuổi
Đối với người chưa thành niên nói chung và người dưới 16 tuổi nói riêng, pháp luật có quy định về nguyên tắc xử lý, hình phạt và biện pháp khắc phục hậu quả. Cụ thể, Điều 135 Luật Xử lý vi phạm hành chính 2012 (sửa đổi, bổ sung năm 2020) quy định:
“…
Điều 135. Áp dụng các hình thức xử phạt và biện pháp khắc phục hậu quả
1. Các hình thức xử phạt áp dụng đối với người chưa thành niên bao gồm:
a) Cảnh cáo;
b) Phạt tiền;
c) Tịch thu tang vật, phương tiện vi phạm hành chính.
2. Các biện pháp khắc phục hậu quả áp dụng đối với người chưa thành niên bao gồm:
a) Buộc khôi phục lại tình trạng ban đầu;
b) Buộc thực hiện các biện pháp khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường, lây lan dịch bệnh;
c) Buộc tiêu hủy hàng hóa, vật phẩm gây hại cho sức khỏe con người, vật nuôi, cây trồng và môi trường; văn hóa phẩm có nội dung độc hại;
d) Buộc nộp lại khoản thu bất hợp pháp có được do thực hiện hành vi vi phạm hoặc buộc nộp lại số tiền bằng trị giá tang vật, phương tiện đã bị tiêu thụ, tẩu tán, tiêu hủy trái với quy định của pháp luật.
…”
Như vậy, với trẻ em dưới 16 tuổi có hành vi vi phạm pháp luật, ngoài việc xem xét trách nhiệm hình sự theo Bộ luật Hình sự (nếu rơi vào các tội danh luật định), thì cơ quan có thẩm quyền còn có thể áp dụng các biện pháp xử phạt hành chính và khắc phục hậu quả theo Điều 135 nêu trên.
Qua phân tích có thể thấy, mặc dù giá trị tài sản trong tình huống chỉ là 200.000 đồng, nhưng việc trẻ 14 tuổi dùng dao đe dọa nhằm chiếm đoạt đã đủ yếu tố cấu thành tội cướp tài sản theo Điều 168 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025). Do đó, người chưa thành niên vẫn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự, song khi xét xử, Tòa án sẽ cân nhắc đến độ tuổi, nhân thân, hoàn cảnh và các tình tiết giảm nhẹ để áp dụng hình phạt hoặc biện pháp giáo dục phù hợp, đảm bảo tính răn đe nhưng vẫn hướng tới mục đích giáo dục, cải tạo. Trong những tình huống pháp lý phức tạp như vậy, việc tham khảo ý kiến của luật sư hình sự giỏi bào chữa là hết sức cần thiết để được tư vấn, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp một cách tốt nhất.
