Một cú đấm phòng vệ trong lúc hoảng loạn, một hành động bản năng để bảo vệ bản thân nhưng hậu quả lại là một mạng người. Trong mắt pháp luật, liệu đó có còn là tự vệ chính đáng hay đã trở thành hành vi giết người? Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ ranh giới mong manh giữa phòng vệ chính đáng và trách nhiệm hình sự khi vượt quá giới hạn tự vệ.
1. Khái niệm phòng vệ chính đáng theo quy định pháp luật
Phòng vệ chính đáng là hành vi hợp pháp nhằm bảo vệ quyền lợi chính đáng trước sự tấn công trái pháp luật. Theo quy định tại Điều 22 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025):
“…
Phòng vệ chính đáng là hành vi của người vì bảo vệ quyền hoặc lợi ích chính đáng của mình, của người khác hoặc lợi ích của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức mà chống trả lại một cách cần thiết người đang có hành vi xâm phạm các lợi ích nói trên.
Phòng vệ chính đáng không phải là tội phạm.
…”
Điều này có nghĩa là: khi bạn bị người khác xâm phạm thân thể, tài sản hoặc tính mạng, bạn hoàn toàn có quyền chống trả lại để bảo vệ bản thân hoặc người khác, miễn sao hành vi đó là cần thiết và tương xứng với mức độ tấn công.
Phòng vệ chính đáng không bị coi là tội phạm, không bị xử lý hình sự – đây là nguyên tắc pháp lý quan trọng bảo vệ người bị hại đang trong thế bị động.
2. Khi nào việc tự vệ bị coi là “vượt quá giới hạn”?
Mặc dù pháp luật cho phép cá nhân được quyền phòng vệ chính đáng, nhưng nếu hành vi phản kháng quá mức cần thiết, không phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi xâm phạm, thì sẽ bị coi là vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng.
Theo khoản 2 Điều 22 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025):
“…
Vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là hành vi chống trả rõ ràng quá mức cần thiết, không phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi xâm hại.
Người có hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng phải chịu trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật này.
…”
Tình huống giả định: nếu bạn bị một người tát vào mặt trong lúc cãi vã, nhưng lại dùng gậy đánh trả vào đầu khiến họ tử vong, thì hành vi đó có thể bị coi là chống trả quá mức và bạn vẫn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
Như vậy, ranh giới giữa tự vệ hợp pháp và vượt quá giới hạn rất mong manh. Để được pháp luật công nhận là phòng vệ chính đáng, hành vi phản kháng cần phải tương xứng, kịp thời và cần thiết trong hoàn cảnh bị xâm hại.
3. Lỡ tay đánh chết người khi tự vệ: Có bị truy cứu trách nhiệm hình sự không?
Trong thực tế, không ít trường hợp người bị tấn công phản kháng để tự vệ nhưng hậu quả lại vượt ngoài mong muốn, thậm chí dẫn đến chết người. Vậy nếu “lỡ tay” trong lúc tự vệ gây ra cái chết cho kẻ tấn công, người phòng vệ có bị coi là phạm tội không?
Câu trả lời phụ thuộc vào việc hành vi đó thuộc phòng vệ chính đáng hay đã vượt quá giới hạn. Nếu việc chống trả tương xứng với mức độ nguy hiểm của hành vi xâm hại – dù hậu quả có nghiêm trọng – thì không bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
Ngược lại, nếu hành vi chống trả được xác định là quá mức cần thiết, không còn phù hợp với tính chất đe dọa ban đầu, thì có thể bị truy cứu tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng theo Điều 126 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025).
Ví dụ: Anh A bị một người đe dọa bằng tay không, nhưng A đã dùng dao đâm trả nhiều nhát khiến người kia tử vong. Trong trường hợp này, nếu cơ quan điều tra xác định hành vi của A là chống trả quá mức, anh A vẫn có thể bị khởi tố hình sự.
Như vậy, “lỡ tay” không đồng nghĩa với vô tội, và hành vi tự vệ nếu không đúng giới hạn cho phép thì vẫn phải chịu trách nhiệm hình sự. Việc đánh giá đúng – sai trong những tình huống như vậy đòi hỏi phân tích kỹ về ý thức chủ quan và mức độ nguy hiểm thực tế, điều mà luật sư hình sự giỏi có thể giúp bạn làm rõ.
4. Say rượu hoặc mất bình tĩnh khi phòng vệ có được xem xét giảm nhẹ không?
Trong nhiều tình huống phòng vệ, người phản kháng đang ở trạng thái kích động mạnh, mất bình tĩnh hoặc chịu ảnh hưởng của rượu, bia, dẫn đến hành vi “lỡ tay” vượt quá giới hạn. Vậy những yếu tố này có thể được xem là tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự không?
Theo quy định tại Điều 51 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025), một số tình tiết được xem là giảm nhẹ hình phạt như: phạm tội trong trường hợp bị kích động mạnh do hành vi trái pháp luật của nạn nhân, người phạm tội thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải, hoặc có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn.
Tuy nhiên, việc sử dụng rượu bia lại là tình huống bất lợi. Theo Điều 13 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025), nếu một người gây án trong trạng thái mất kiểm soát do rượu, bia hoặc chất kích thích mạnh thì vẫn phải chịu trách nhiệm hình sự như bình thường. Trạng thái say không được coi là yếu tố giảm nhẹ, thậm chí trong một số vụ án, còn bị xem xét là tình tiết tăng nặng.
Trong khi đó, yếu tố kích động mạnh có thể được xem xét giảm nhẹ nếu chứng minh được rằng người đó bị tấn công hoặc xúc phạm nghiêm trọng, khiến họ mất bình tĩnh trong thời điểm phản kháng.
Vì vậy, trong trường hợp lỡ tay đánh chết người khi tự vệ, nếu người thực hiện hành vi chịu tác động tâm lý, bị đe dọa, xúc phạm nặng nề và phản ứng mang tính bản năng, thì Tòa án có thể cân nhắc giảm nhẹ hình phạt tùy từng vụ việc cụ thể. Tuy nhiên, mọi yếu tố này phải được chứng minh rõ ràng và cần có luật sư hình sự bảo vệ quyền lợi ngay từ đầu để tránh bị quy kết sai bản chất vụ việc.
5. Tình tiết giảm nhẹ và lời khuyên từ luật sư giỏi hình sự
Trong các vụ án liên quan đến hành vi lỡ tay gây chết người khi phòng vệ, nếu được xác định là vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng, người thực hiện hành vi vẫn có thể được xem xét giảm nhẹ trách nhiệm hình sự nếu có một số tình tiết sau:
- Bị kích động mạnh do hành vi trái pháp luật nghiêm trọng của người bị hại (ví dụ: bị tấn công, đe dọa tính mạng).
- Thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải, hợp tác điều tra.
- Chưa từng có tiền án, tiền sự, có nhân thân tốt, có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn.
- Tích cực khắc phục hậu quả, bồi thường thiệt hại, được bị hại hoặc gia đình bị hại xin giảm nhẹ.
Tuy nhiên, việc áp dụng tình tiết giảm nhẹ không xảy ra tự động. Tòa án chỉ xem xét khi có đầy đủ chứng cứ và lập luận pháp lý vững chắc, điều này đòi hỏi sự hỗ trợ từ luật sư giỏi về hình sự.
Lời khuyên quan trọng từ luật sư hình sự trong các tình huống phòng vệ có hậu quả nghiêm trọng:
- Không vội vàng nhận tội hoặc khai báo cảm tính, đặc biệt nếu chưa hiểu rõ hậu quả pháp lý của hành vi.
- Giữ thái độ hợp tác, trung thực nhưng cần hiểu rõ quyền được im lặng và quyền mời luật sư ngay từ giai đoạn đầu.
- Liên hệ ngay với luật sư hình sự uy tín để được tư vấn chính xác về hành vi có phải là phòng vệ chính đáng không, có vượt quá giới hạn không, và có cơ sở nào để xin giảm nhẹ hình phạt.
- Tập trung thu thập chứng cứ chứng minh rằng bản thân rơi vào tình huống bị đe dọa thực sự và hành vi phản kháng là cần thiết trong thời điểm đó.
HÃNG LUẬT ANH ĐÀO VÀ CỘNG SỰ
📞 Hotline/Zalo: 0932 049 492
📧 Email: gvndtb1992@gmail.com
🏢 Địa chỉ: 18B Nam Quốc Cang, phường Bến Thành, TP. Hồ Chí Minh
