Trong thực tế, không ít cơ quan, tổ chức đã từng xảy ra tình trạng lập quỹ trái phép, còn gọi là “lập quỹ đen”, nhằm chi tiêu ngoài quy định tài chính của Nhà nước. Hành vi này tưởng chừng nhỏ nhưng lại tiềm ẩn nhiều rủi ro pháp lý và có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định Bộ luật Hình sự. Để giúp bạn hiểu rõ lập quỹ trái phép là gì và mức xử lý ra sao, luật sư hình sự của Hãng Luật Anh Đào và Cộng Sự sẽ phân tích chi tiết căn cứ pháp luật và khung hình phạt.
1. Khái niệm lập quỹ trái phép là gì?
Lập quỹ trái phép là hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn để tự ý tạo ra hoặc duy trì quỹ tiền, tài sản ngoài quy định của pháp luật, không được ghi chép, báo cáo trong hệ thống sổ sách kế toán của cơ quan, tổ chức. Quỹ này thường được sử dụng cho các mục đích chi tiêu nội bộ, tiếp khách, biếu tặng hoặc phục vụ lợi ích cá nhân tất cả đều trái với quy định quản lý tài chính công.
Theo Điều 205 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025) quy định:
“…
1. Người nào lợi dụng chức vụ, quyền hạn lập quỹ trái quy định của pháp luật và đã sử dụng quỹ đó gây thiệt hại cho tài sản của Nhà nước từ 50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng hoặc đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 100.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:
a) Dùng thủ đoạn xảo quyệt để trốn tránh việc kiểm soát;
b) Để thực hiện hành vi vi phạm pháp luật khác;
c) Gây thiệt hại cho tài sản của Nhà nước từ 200.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng.
3. Phạm tội gây thiệt hại cho tài sản của Nhà nước từ 1.000.000.000 đồng trở lên, thì bị phạt tù từ 05 năm đến 10 năm.
4. Người phạm tội còn bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm, có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng
…”
Từ quy định trên có thể hiểu, tội lập quỹ trái phép là hành vi vi phạm pháp luật hình sự trong lĩnh vực quản lý tài chính, thường do người có chức vụ, quyền hạn thực hiện nhằm tạo ra nguồn quỹ không minh bạch, gây thiệt hại cho tài sản của Nhà nước và làm ảnh hưởng đến uy tín, hoạt động của cơ quan, tổ chức.
2. Lập quỹ trái phép có bị truy cứu trách nhiệm hình sự không?
Câu trả lời là có. Theo quy định tại Điều 205 Bộ luật Hình sự, hành vi lập quỹ trái phép khi thỏa mãn các dấu hiệu cấu thành tội phạm sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Cụ thể, người có chức vụ, quyền hạn trong cơ quan, tổ chức lợi dụng quyền hạn của mình để lập quỹ trái quy định pháp luật, và sử dụng quỹ đó gây thiệt hại cho tài sản của Nhà nước từ 50 triệu đồng trở lên, hoặc đã từng bị xử lý kỷ luật mà tái phạm, sẽ bị xử lý hình sự.
Tùy vào mức độ thiệt hại, người phạm tội lập quỹ trái phép có thể bị phạt tiền từ 50 triệu đến 500 triệu đồng hoặc phạt tù từ 01 năm đến 10 năm. Ngoài ra, còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
Như vậy, lập quỹ trái phép không chỉ là hành vi vi phạm kỷ luật nội bộ, mà còn là tội phạm hình sự nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến tài sản Nhà nước và uy tín của cơ quan, tổ chức. Trong trường hợp bị khởi tố, người vi phạm nên liên hệ với luật sư hình sự của Hãng Luật Anh Đào và Cộng Sự để được tư vấn và bảo vệ quyền lợi hợp pháp một cách chuyên nghiệp.
3. Cách phòng tránh và hướng xử lý khi bị cáo buộc lập quỹ trái phép
Để phòng tránh hành vi lập quỹ trái phép, các cơ quan, tổ chức cần tuân thủ nghiêm quy định về quản lý tài chính – kế toán, đảm bảo mọi khoản thu, chi đều được ghi nhận minh bạch, đúng mục đích và được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt. Cán bộ, kế toán và người đứng đầu đơn vị phải nắm vững quy định về lập, quản lý và sử dụng quỹ, tránh hình thành các “quỹ đen”, “quỹ nội bộ” trái quy định – vốn là nguyên nhân chính dẫn đến vi phạm hình sự.
Trong trường hợp bị cáo buộc lập quỹ trái phép, người bị điều tra cần:
- Bình tĩnh, hợp tác với cơ quan điều tra nhưng chỉ cung cấp thông tin trong phạm vi đúng sự thật, có bằng chứng rõ ràng.
- Thu thập, lưu giữ các chứng từ, văn bản thể hiện việc sử dụng quỹ nếu có yếu tố nhầm lẫn về quy trình.
- Liên hệ ngay với luật sư hình sự uy tín, đặc biệt là luật sư của Hãng Luật Anh Đào và Cộng Sự, để được phân tích hồ sơ, định hướng chiến lược bào chữa và bảo vệ quyền lợi hợp pháp trong suốt quá trình tố tụng.
Việc có luật sư hình sự đồng hành từ sớm không chỉ giúp giảm thiểu rủi ro về mặt pháp lý mà còn tăng khả năng chứng minh hành vi không đủ yếu tố cấu thành tội lập quỹ trái phép, hoặc được xem xét giảm nhẹ trách nhiệm hình sự nếu có.
