1.Khái quát chung về xử lý vi phạm hành chính
Theo quy định tại Điều 2 Luật xử lý vi phạm hành chính 2012 (Sửa đổi, bổ sung 2020),
Cụ thể, tại khoản 2 Điều 2 quy định:“Xử phạt vi phạm hành chính là việc người có thẩm quyền xử phạt áp dụng hình thức xử phạt, biện pháp khắc phục hậu quả đối với cá nhân, tổ chức thực hiện hành vi vi phạm hành chính theo quy định của pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính.”
Ngoài ra, khoản 3 Điều 2 cũng nêu:“Biện pháp xử lý hành chính là biện pháp được áp dụng đối với cá nhân vi phạm pháp luật về an ninh, trật tự, an toàn xã hội mà không phải là tội phạm, bao gồm: giáo dục tại xã, phường, thị trấn; đưa vào trường giáo dưỡng; đưa vào cơ sở giáo dục bắt buộc; và đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc.”
Từ các quy định trên có thể hiểu rằng: Xử lý vi phạm hành chính là tổng thể các hoạt động của cơ quan, người có thẩm quyền áp dụng các hình thức xử phạt vi phạm hành chính (như cảnh cáo, phạt tiền, tước quyền sử dụng giấy phép, đình chỉ hoạt động, v.v.) và/hoặc biện pháp xử lý hành chính (như giáo dục, cai nghiện bắt buộc…) nhằm đối phó với hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực quản lý nhà nước nhưng chưa đến mức bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
2. Khái niệm và đặc điểm của biện pháp khắc phục hậu quả
Theo quy định tại Điều 28 Luật xử lý vi phạm hành chính 2012 (Sửa đổi, bổ sung 2020),
2.1 Khái niệm biện pháp khắc phục hậu quả:
Biện pháp khắc phục hậu quả là những biện pháp hành chính mang tính cưỡng chế do cơ quan có thẩm quyền áp dụng đối với cá nhân, tổ chức vi phạm hành chính nhằm khôi phục lại tình trạng ban đầu, ngăn chặn, giảm thiểu hoặc loại bỏ những thiệt hại đã xảy ra hoặc có nguy cơ xảy ra do hành vi vi phạm gây ra. Nói cách khác, đây là những biện pháp nhằm xử lý hậu quả tiêu cực của hành vi vi phạm, phục hồi trật tự quản lý hành chính bị xâm phạm.
2.2 Đặc điểm của biện pháp khắc phục hậu quả:
a) Mang tính cưỡng chế hành chính:Do cơ quan nhà nước có thẩm quyền áp dụng bắt buộc đối với người vi phạm.Người vi phạm buộc phải thực hiện, nếu không sẽ bị cưỡng chế thi hành theo quy định pháp luật.
b) Áp dụng nhằm xử lý hậu quả của vi phạm:Mục đích chính là khắc phục hậu quả trực tiếpdo hành vi vi phạm hành chính gây ra, không phải để trừng phạt.
c) Có thể áp dụng kèm theo hoặc độc lập với hình thức xử phạt:Có thể đi cùng với hình thức xử phạt chính như cảnh cáo, phạt tiền…
Tuy nhiên, trong một số trường hợp (quy định tại khoản 2 Điều 65), biện pháp khắc phục hậu quả có thể được áp dụng độc lập, không cần kèm theo hình thức xử phạt.
d) Đa dạng, cụ thể hóa theo từng loại vi phạm:Có đến 11 loại biện pháp cụ thể như buộc khôi phục tình trạng ban đầu, buộc tháo dỡ công trình sai phép, buộc nộp lại số lợi bất hợp pháp…Các biện pháp này được áp dụng tùy theo tính chất, mức độ, hậu quả của hành vi vi phạm.
3. Sự khác nhau giữa xử phạt vi phạm hành chính và xử lý vi phạm hành chính
Theo quy định của Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2012 (sửa đổi, bổ sung 2020), “xử phạt vi phạm hành chính” và “xử lý vi phạm hành chính” là hai khái niệm khác nhau:
Xử phạt vi phạm hành chính là việc người có thẩm quyền áp dụng hình thức xử phạt và/hoặc biện pháp khắc phục hậu quả đối với cá nhân, tổ chức có hành vi vi phạm hành chính. Khái niệm này được quy định tại khoản 2 Điều 2 của Luật như sau:
“Xử phạt vi phạm hành chính là việc người có thẩm quyền xử phạt áp dụng hình thức xử phạt, biện pháp khắc phục hậu quả đối với cá nhân, tổ chức thực hiện hành vi vi phạm hành chính theo quy định của pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính.”
Ví dụ: Một công ty xả nước thải chưa qua xử lý ra môi trường vượt quá quy chuẩn cho phép. Cơ quan chức năng ra quyết định xử phạt hành chính với mức phạt tiền 100 triệu đồng, đồng thời yêu cầu khắc phục hậu quả như: thu gom, xử lý nước thải và báo cáo kết quả xử lý. Đây là xử phạt, vì có hình thức phạt tiền và yêu cầu khắc phục hậu quả do hành vi vi phạm pháp luật gây ra.
Xử lý vi phạm hành chính bao gồm cả việc xử phạt hành chính và áp dụng các biện pháp xử lý hành chính đối với cá nhân vi phạm pháp luật về an ninh, trật tự, an toàn xã hội mà không cấu thành tội phạm. Theo khoản 3 Điều 2 của Luật, các biện pháp xử lý hành chính bao gồm
“Giáo dục tại xã, phường, thị trấn; đưa vào trường giáo dưỡng; đưa vào cơ sở giáo dục bắt buộc; và đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc.”
Ngoài ra, đối với người chưa thành niên vi phạm hành chính, pháp luật còn quy định biện pháp thay thế xử lý vi phạm hành chính, mang tính giáo dục, được áp dụng thay cho hình thức xử phạt hoặc xử lý hành chính. Các biện pháp này bao gồm: nhắc nhở và quản lý tại gia đình.
Tình huống minh họa: Xử lý vi phạm hành chính (theo biện pháp xử lý hành chính). Một thanh niên 17 tuổi nghiện ma túy, nhiều lần tụ tập gây mất trật tự công cộng, nhưng hành vi chưa đủ cấu thành tội phạm. Ủy ban nhân dân cấp huyện ra quyết định đưa người này vào cơ sở cai nghiện bắt buộc trong thời gian 12 tháng. Đây là xử lý hành chính, vì không có hình thức phạt mà áp dụng biện pháp cải tạo, giáo dục đặc biệt, không mang tính trừng phạt như xử phạt vi phạm hành chính.
