Bạn có biết, trong một vụ án hành chính, Tòa án hoàn toàn có thể ra lệnh tạm dừng một quyết định của cơ quan Nhà nước, thậm chí ngăn chặn một hành vi hành chính đang chuẩn bị xảy ra – ngay cả khi vụ án chưa xét xử xong?
Đây không phải là “quyền đặc biệt” mà là biện pháp khẩn cấp tạm thời, một cơ chế pháp lý cực kỳ quan trọng nhưng lại ít người hiểu rõ. Vậy biện pháp này là gì? Ai được quyền yêu cầu? Và trong trường hợp nào bạn có thể sử dụng công cụ này để bảo vệ quyền lợi của mình?
Nếu bạn đang vướng vào tranh chấp hành chính hoặc cần can thiệp khẩn cấp, một luật sư chuyên hành chính sẽ giúp bạn hiểu rõ cách áp dụng đúng pháp luật và kịp thời nhất.
1. Biện pháp khẩn cấp tạm thời trong vụ án hành chính là gì?
Biện pháp khẩn cấp tạm thời là các quyết định của Tòa án được ban hành trong quá trình giải quyết vụ án hành chính nhằm tạm thời xử lý các tình huống cấp bách, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên, bảo vệ chứng cứ hoặc ngăn chặn hậu quả nghiêm trọng có thể xảy ra.
Theo Điều 66 Luật Tố tụng hành chính 2015 (được sửa đổi, bổ sung năm 2025), trong quá trình giải quyết vụ án, đương sự hoặc người đại diện có quyền yêu cầu Tòa án áp dụng một hoặc nhiều biện pháp khẩn cấp tạm thời để:
- Tạm thời giải quyết yêu cầu cấp bách;
- Bảo vệ chứng cứ;
- Bảo toàn tình trạng hiện có;
- Tránh thiệt hại không thể khắc phục được;
- Bảo đảm cho việc giải quyết vụ án hoặc thi hành án.
Các biện pháp này được Tòa án xem xét và quyết định nhanh chóng để tránh tình trạng quyết định hành chính bị thực hiện rồi mới bị kiện, khiến việc giải quyết trở nên vô nghĩa hoặc không thể khắc phục hậu quả.
Ví dụ: Một cá nhân khởi kiện quyết định thu hồi đất, nếu không yêu cầu tạm dừng cưỡng chế thì đất có thể đã bị thu hồi, công trình bị phá dỡ — khi đó việc khởi kiện sẽ không còn ý nghĩa thực tế.
Việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời là một công cụ pháp lý quan trọng nhằm bảo vệ tạm thời quyền lợi của đương sự, đồng thời đảm bảo sự công bằng và hiệu quả của quá trình tố tụng hành chính.
2. Các biện pháp khẩn cấp tạm thời phổ biến
Căn cứ Điều 68 Luật Tố tụng hành chính 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025), các biện pháp khẩn cấp tạm thời mà Tòa án có thể áp dụng trong vụ án hành chính bao gồm:
2.1. Tạm đình chỉ việc thi hành các quyết định hành chính
Đây là biện pháp phổ biến, thường được áp dụng trong các vụ án hành chính có liên quan đến cưỡng chế, kỷ luật, thu hồi đất, xử phạt vi phạm hành chính,…
Phạm vi biện pháp này được mở rộng thêm, bao gồm cả:
“…
Tạm đình chỉ một phần hoặc toàn bộ kết luận, kiến nghị kiểm toán của Kiểm toán Nhà nước
…”
(Khoản 2, Điều 2 sửa đổi Điều 68)
Ví dụ: Một doanh nghiệp bị Kiểm toán Nhà nước đưa ra kiến nghị xử lý tài chính, nếu thấy việc thực hiện kiến nghị này có thể gây thiệt hại nghiêm trọng và chưa được xác minh đầy đủ, doanh nghiệp có thể yêu cầu Tòa án tạm đình chỉ thi hành.
2.2. Tạm dừng việc thực hiện hành vi hành chính
Biện pháp này dùng để ngăn chặn cơ quan hành chính tiếp tục thực hiện một hành vi có thể gây thiệt hại, chẳng hạn như cưỡng chế thu hồi tài sản, phá dỡ công trình,…Mục đích: Bảo vệ hiện trạng tranh chấp, giúp Tòa án có đủ thời gian xem xét, ra quyết định mà không để hậu quả xảy ra trước.
2.3. Cấm hoặc buộc thực hiện hành vi nhất định
Đây là biện pháp có tính can thiệp mạnh mẽ hơn. Tòa án có thể:
- Cấm chuyển nhượng tài sản, cấm tiếp tục thi công công trình tranh chấp, cấm cưỡng chế…
- Buộc cơ quan hành chính thực hiện hành vi nào đó để bảo vệ quyền lợi đương sự, ví dụ: buộc cung cấp tài liệu, buộc ngừng hành vi cản trở quyền tiếp cận thông tin…
Nếu một người dân khởi kiện UBND về việc không cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, họ có thể yêu cầu Tòa án buộc cơ quan đó tạm thời tiếp nhận và xem xét lại hồ sơ, để tránh thiệt hại về quyền lợi đất đai.
Như vậy, việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong tố tụng hành chính không phải là quyết định xét xử cuối cùng, mà chỉ là giải pháp “giữ nguyên trạng”, bảo vệ tạm thời quyền lợi cho đến khi Tòa án ra phán quyết chính thức.
3. Khi nào được áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời?
Biện pháp khẩn cấp tạm thời không được áp dụng tự động, mà chỉ được thực hiện khi có yêu cầu hợp lệ từ đương sự hoặc các chủ thể có quyền yêu cầu, trong những thời điểm và điều kiện nhất định theo quy định pháp luật.
3.1. Trong quá trình giải quyết vụ án
Theo khoản 1 Điều 66 Luật Tố tụng hành chính 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025), trong quá trình giải quyết vụ án hành chính, đương sự hoặc người đại diện hợp pháp có quyền yêu cầu Tòa án áp dụng một hoặc nhiều biện pháp khẩn cấp tạm thời.
Mục đích:
- Bảo vệ quyền lợi đang bị đe dọa hoặc có nguy cơ bị xâm phạm;
- Bảo vệ chứng cứ quan trọng có thể bị tiêu hủy, mất mát;
- Bảo toàn hiện trạng tranh chấp để đảm bảo hiệu quả của việc xét xử hoặc thi hành án.
Tình huống minh họa: Người dân khởi kiện quyết định cưỡng chế nhà ở. Trong thời gian vụ án được thụ lý, họ có thể yêu cầu Tòa án tạm dừng cưỡng chế, nếu không thì nhà đã bị phá trước khi có phán quyết cuối cùng.
3.2. Ngay tại thời điểm nộp đơn khởi kiện (trường hợp khẩn cấp)
Khoản 2 Điều 66 Luật Tố tụng hành chính 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025) quy định rằng:
“…
Trường hợp do tình thế khẩn cấp, cần phải bảo vệ ngay chứng cứ, ngăn chặn hậu quả nghiêm trọng có thể xảy ra thì cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền nộp đơn yêu cầu Tòa án có thẩm quyền ra quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời quy định tại Điều 68 của Luật này đồng thời với việc nộp đơn khởi kiện cho Tòa án đó.
…”
Trường hợp này thường xảy ra khi:
- Tài sản có nguy cơ bị chuyển nhượng, tẩu tán, phá hủy ngay lập tức;
- Cơ quan hành chính chuẩn bị thực hiện hành vi gây hậu quả khó khắc phục;
- Chứng cứ quan trọng có nguy cơ bị tiêu hủy.
Giả sử: Một công chức bị buộc thôi việc trái luật. Ngay khi nộp đơn kiện quyết định kỷ luật, họ cũng nộp đơn yêu cầu Tòa án tạm đình chỉ hiệu lực quyết định buộc thôi việc, để được tiếp tục công tác trong thời gian chờ xét xử.
3.3. Không yêu cầu đặt biện pháp bảo đảm
Khác với tố tụng dân sự, người yêu cầu biện pháp khẩn cấp tạm thời trong vụ án hành chính không phải thực hiện nghĩa vụ bảo đảm (như ký quỹ, đặt cọc…), theo quy định tại khoản 3 Điều 66 Luật Tố tụng hành chính 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025). Điều này giúp người dân dễ dàng tiếp cận cơ chế bảo vệ quyền lợi tạm thời, đặc biệt là trong các vụ việc có yếu tố cấp bách.
Như vậy, biện pháp khẩn cấp tạm thời được áp dụng khi:
- Có yêu cầu từ đương sự hoặc người có quyền lợi liên quan;
- Có nguy cơ thiệt hại thực tế, khẩn cấp, không thể khắc phục nếu không can thiệp kịp thời;
- Được Tòa án đánh giá là cần thiết và phù hợp với tình huống tranh chấp.
4. Ai có quyền yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời và thủ tục thực hiện?
Ai có quyền yêu cầu?
- Đương sự trong vụ án hành chính, bao gồm người khởi kiện, người bị kiện hoặc người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan, đều có quyền yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời.
- Người đại diện hợp pháp của đương sự cũng có quyền nộp đơn yêu cầu.
- Trong những trường hợp khẩn cấp, cơ quan, tổ chức hoặc cá nhân có quyền lợi liên quan cũng có thể yêu cầu Tòa án áp dụng biện pháp này theo quy định tại Điều 66 Luật Tố tụng hành chính 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025).
Việc hiểu rõ quyền và thủ tục yêu cầu biện pháp khẩn cấp tạm thời là điều rất quan trọng, và đây cũng là lĩnh vực mà luật sư chuyên hành chính có thể hỗ trợ bạn một cách hiệu quả nhất.
Thủ tục yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời:
- Người yêu cầu phải nộp đơn riêng hoặc kèm theo đơn khởi kiện tới Tòa án có thẩm quyền.
- Đơn yêu cầu cần trình bày rõ lý do, căn cứ pháp luật, tình trạng cấp bách và các chứng cứ liên quan nhằm chứng minh tính cần thiết của biện pháp.
- Tòa án sẽ xem xét và ra quyết định áp dụng, thay đổi hoặc hủy bỏ biện pháp theo quy định tại Điều 67 Luật Tố tụng hành chính 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025).
Thời gian giải quyết:
- Tòa án có trách nhiệm xem xét nhanh chóng, bảo vệ quyền lợi của các bên liên quan mà không gây kéo dài, thiệt hại thêm.
- Quyết định áp dụng biện pháp có thể được ban hành trước hoặc trong quá trình xét xử.
Như vậy, biện pháp khẩn cấp tạm thời trong vụ án hành chính là công cụ pháp lý quan trọng giúp bảo vệ quyền lợi, ngăn chặn thiệt hại và đảm bảo quá trình giải quyết vụ án diễn ra công bằng, hiệu quả. Việc nắm rõ điều kiện áp dụng và thủ tục yêu cầu biện pháp này sẽ giúp đương sự chủ động hơn trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.
