Rất nhiều cặp đôi chung sống như vợ chồng nhưng không đăng ký kết hôn, đến khi chia tay mới phát sinh tranh chấp quyền nuôi con khi chưa đăng ký kết hôn. Đây là tình huống khiến nhiều người hoang mang vì không biết mình có quyền gì, Tòa án sẽ ưu tiên ai hay con sẽ thuộc về ai. Bài viết này sẽ giải thích rõ cách pháp luật giải quyết quyền nuôi con khi cha mẹ không đăng ký kết hôn, tiêu chí Tòa án xem xét, thủ tục cần chuẩn bị và những lưu ý quan trọng để bảo vệ tốt nhất quyền lợi của bạn và của con.
1. Cơ sở pháp lý điều chỉnh quyền nuôi con khi chưa đăng ký kết hôn
Khi cha mẹ chưa đăng ký kết hôn, việc giải quyết quyền nuôi con không áp dụng theo chế độ vợ chồng, mà dựa trên các quy định về quyền, nghĩa vụ của cha mẹ đối với con. Cơ sở pháp lý trực tiếp gồm Điều 14, Điều 15 và Điều 81 Luật Hôn nhân và Gia đình 2014.
Điều 14 quy định về hậu quả pháp lý của việc nam, nữ chung sống như vợ chồng nhưng không đăng ký kết hôn, trong đó nêu rõ:
“…
Nam, nữ có đủ điều kiện kết hôn… chung sống với nhau như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn thì không làm phát sinh quyền, nghĩa vụ giữa vợ và chồng. Quyền, nghĩa vụ đối với con được giải quyết theo quy định tại Điều 15 và Điều 16 của Luật này.
…”
Điều 15 khẳng định nghĩa vụ và quyền của cha mẹ với con vẫn được bảo đảm, dù không đăng ký kết hôn:
“…
Quyền, nghĩa vụ giữa nam, nữ chung sống với nhau như vợ chồng và con được giải quyết theo quy định của Luật này về quyền, nghĩa vụ của cha mẹ và con.
…”
Đặc biệt, khi cha mẹ không sống cùng nhau, việc ai được quyền trực tiếp nuôi con được điều chỉnh theo Điều 81:
“…
Điều 81. Việc trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con sau khi ly hôn
1. Sau khi ly hôn, cha mẹ vẫn có quyền, nghĩa vụ trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự hoặc không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình theo quy định của Luật này, Bộ luật dân sựvà các luật khác có liên quan.
2. Vợ, chồng thỏa thuận về người trực tiếp nuôi con, nghĩa vụ, quyền của mỗi bên sau khi ly hôn đối với con; trường hợp không thỏa thuận được thì Tòa án quyết định giao con cho một bên trực tiếp nuôi căn cứ vào quyền lợi về mọi mặt của con; nếu con từ đủ 07 tuổi trở lên thì phải xem xét nguyện vọng của con.
3. Con dưới 36 tháng tuổi được giao cho mẹ trực tiếp nuôi, trừ trường hợp người mẹ không đủ điều kiện để trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con hoặc cha mẹ có thỏa thuận khác phù hợp với lợi ích của con.
…”
Mặc dù Điều 81 dùng cụm từ “sau khi ly hôn”, nhưng trong thực tiễn tố tụng, Tòa án áp dụng nguyên tắc tương tự cho trường hợp cha mẹ không đăng ký kết hôn nhưng có con chung, vì bản chất quan hệ cha mẹ – con không thay đổi.
Như vậy, quyền nuôi con khi chưa đăng ký kết hôn vẫn được pháp luật bảo vệ đầy đủ, dựa trên tiêu chí quan trọng nhất: đảm bảo lợi ích mọi mặt của trẻ.
2. Cha mẹ chưa đăng ký kết hôn có được quyền nuôi con hay không?
Cha mẹ chưa đăng ký kết hôn vẫn có đầy đủ quyền và nghĩa vụ đối với con, giống như các cặp vợ chồng hợp pháp. Việc không đăng ký kết hôn không làm mất quyền nuôi con, bởi quyền và nghĩa vụ cha mẹ – con được pháp luật bảo vệ độc lập với quan hệ vợ chồng. Điều này được khẳng định tại Điều 15 Luật Hôn nhân và Gia đình 2014:
Như vậy, khi xảy ra tranh chấp, cả người cha và người mẹ đều có quyền ngang nhau trong việc yêu cầu Tòa án giải quyết quyền nuôi con khi chưa đăng ký kết hôn. Tòa án sẽ căn cứ vào điều kiện kinh tế, tinh thần, môi trường sống và lợi ích mọi mặt của trẻ để quyết định giao con cho ai trực tiếp nuôi dưỡng. Điều quan trọng là phải xác định rõ quan hệ cha mẹ – con bằng giấy khai sinh hoặc thủ tục nhận con nếu cần, để đảm bảo quyền yêu cầu nuôi con được thực hiện hợp pháp.
🌐Có thể xem thêm các dịch vụ pháp lý liên quan: Nếu bạn đang gặp vướng mắc không chỉ trong vấn đề quyền nuôi con khi chưa đăng ký kết hôn, mà còn cần hỗ trợ pháp lý ở các lĩnh vực khác, bạn có thể tham khảo hệ thống dịch vụ chuyên sâu của chúng tôi:
- Lĩnh vực Hôn nhân và Gia đình – Luật sư hôn nhân và Gia đình.
- Lĩnh vực Đất đai – Luật sư đất đai.
- Lĩnh vực Hình sự – Luật sư hình sự.
- Lĩnh vực Hành chính – Luật sư hành chính.
- Lĩnh vực lao động – Luật sư lao động.
- Lĩnh vực Kinh doanh – Thương mại
3. Tiêu chí Tòa án xem xét khi giải quyết quyền nuôi con khi chưa đăng ký kết hôn
Khi Tòa án giải quyết quyền nuôi con trong trường hợp cha mẹ chưa đăng ký kết hôn, các tiêu chí chủ yếu được vận dụng tương tự như khi giải quyết tranh chấp nuôi con sau ly hôn, bởi bản chất quan hệ là cha mẹ – con. Cụ thể, theo Luật Hôn nhân và Gia đình 2014, các tiêu chí quan trọng bao gồm:
Quyền lợi mọi mặt của con:
- Theo Điều 81 Luật Hôn nhân và Gia đình 2014, nếu cha mẹ không thỏa thuận được ai trực tiếp nuôi con, Tòa án sẽ quyết định dựa trên “quyền lợi về mọi mặt của con”.
- “Quyền lợi mọi mặt” có thể hiểu là: lợi ích về vật chất (ăn ở, nhà cửa, chi phí nuôi dưỡng), lợi ích tinh thần (mối quan hệ tình cảm, chăm sóc), cũng như môi trường sống, ổn định giáo dục và phát triển của trẻ.
Nguyện vọng của con: Nếu con đủ 07 tuổi trở lên, Tòa án phải xem xét nguyện vọng của con khi quyết định giao con cho ai. Đây là sự công nhận quyền bày tỏ ý kiến của trẻ em, tuy nhiên nguyện vọng của con chỉ là một yếu tố trong tổng thể “lợi ích mọi mặt” Tòa vẫn ưu tiên phân tích các điều kiện khách quan để đảm bảo tốt nhất lợi ích của trẻ.
Độ tuổi con:
- Nếu con dưới 36 tháng (3 năm), theo quy định truyền thống, con thường được giao cho mẹ trực tiếp nuôi, trừ khi mẹ “không đủ điều kiện để trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con” hoặc có thỏa thuận khác phù hợp với lợi ích của con.
- Việc ưu tiên mẹ nuôi con nhỏ nhằm đảm bảo sự ổn định, tình cảm, chăm sóc sớm cho trẻ trong giai đoạn phát triển rất quan trọng.
Năng lực và điều kiện của cha/mẹ:
- Tòa án xem xét khả năng kinh tế, thu nhập của cha hoặc mẹ để đảm bảo người trực tiếp nuôi con có đủ điều kiện chăm sóc, nuôi dưỡng về vật chất.
- Bên cạnh đó, Tòa cũng quan tâm đến khả năng tinh thần – như mối quan hệ cha/mẹ – con, thời gian người đó dành cho con, môi trường sống (nhà ở, an toàn, trường học, chăm sóc y tế,…).
- Tòa có thể đánh giá hành vi của cha hoặc mẹ, ví dụ nếu có bạo lực gia đình, lối sống không phù hợp thì khả năng giành quyền nuôi con sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Luật Hôn nhân và Gia đình quy định việc hạn chế quyền làm cha/mẹ đối với trường hợp vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ nuôi dạy con.
Ổn định và phát triển lâu dài cho con:
- Tòa án ưu tiên quyết định sao cho con có môi trường sống ổn định, tránh thay đổi người nuôi quá nhiều điều này rất có lợi cho tâm lý và phát triển của trẻ.
- Yếu tố ổn định giáo dục (trường lớp, bạn bè) cũng được xem xét, đặc biệt nếu việc thay đổi người nuôi sẽ ảnh hưởng đến việc học hoặc môi trường giáo dục của trẻ.
Quan hệ tình cảm giữa cha/mẹ và con:
- Tòa đánh giá mức độ gắn kết tình cảm, mối quan hệ thường xuyên giữa con và mỗi cha/mẹ để đảm bảo quyết định giao con đi theo người thực sự có tình cảm và trách nhiệm với con.
- Việc nuôi con không chỉ là nghĩa vụ vật chất mà còn là trách nhiệm nuôi dưỡng tinh thần, tình cảm, do vậy mức độ quan hệ tình cảm là một tiêu chí quan trọng.
Hướng dẫn từ Hội đồng Thẩm phán (nếu có)
- Theo Nghị quyết 01/2024/NQ-HDTP của Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao, khi xem xét “quyền lợi về mọi mặt của con” (theo Điều 81) cần đánh giá khách quan, toàn diện năng lực cha/mẹ, khả năng bảo vệ con khỏi lạm dụng, ổn định môi trường sống, cũng như mối gắn kết tình cảm giữa con và mỗi bên.
- Hướng dẫn này giúp Tòa án đảm bảo quyết định quyền nuôi con dựa trên tiêu chí pháp lý rõ ràng, tránh quyết định mang tính chủ quan.
Việc xác định ai sẽ được quyền nuôi con khi hai người chưa đăng ký kết hôn luôn phải dựa trên nguyên tắc quan trọng nhất: bảo đảm lợi ích mọi mặt của trẻ. Dù cha mẹ không có hôn nhân hợp pháp, quyền và nghĩa vụ đối với con vẫn được pháp luật bảo vệ đầy đủ. Tòa án sẽ xem xét toàn diện điều kiện kinh tế, tinh thần, môi trường sống, cũng như sự gắn bó giữa con và mỗi bên để đưa ra quyết định cuối cùng.
Nếu bạn đang gặp khó khăn trong việc thu thập chứng cứ, chuẩn bị hồ sơ hoặc muốn tăng cơ hội giành quyền nuôi con, việc tham khảo luật sư có kinh nghiệm trong lĩnh vực hôn nhân và gia đình sẽ giúp bạn định hướng đúng, bảo vệ tốt nhất quyền lợi của mình và của con.
