Dù quyền bình đẳng giới đã được pháp luật bảo vệ, nhưng không ít người vẫn vô tình hoặc cố ý vi phạm, thậm chí có thể bị xử lý hình sự. Vậy hành vi nào bị coi là tội xâm phạm quyền bình đẳng giới, và khi gặp phải, vai trò của luật sư hình sự sẽ ra sao?
1. Quyền bình đẳng giới là gì?
Theo Khoản 3 Điều 5 Luật Bình đẳng giới 2006,
“…
Bình đẳng giới là việc nam, nữ có vị trí, vai trò ngang nhau, được tạo điều kiện và cơ hội phát huy năng lực của mình cho sự phát triển của cộng đồng, của gia đình và thụ hưởng như nhau về thành quả của sự phát triển đó.
…”
Nói cách khác, quyền bình đẳng giới chính là sự bảo đảm mọi cá nhân, không phân biệt giới tính, đều có quyền tham gia, cống hiến và hưởng lợi bình đẳng trong các lĩnh vực của đời sống xã hội và gia đình. Đây là cơ sở quan trọng để xây dựng xã hội công bằng, văn minh và phát triển bền vững.
2. Tội xâm phạm quyền bình đẳng giới là gì?
Theo Điều 165 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025):
“…
Điều 165. Tội xâm phạm quyền bình đẳng giới
1. Người nào vì lý do giới mà thực hiện hành vi dưới bất kỳ hình thức nào cản trở người khác tham gia hoạt động trong các lĩnh vực chính trị, kinh tế, lao động, giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ, văn hóa, thông tin, thể dục, thể thao, y tế, đã bị xử lý kỷ luật hoặc xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị phạt cảnh cáo, phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm:
a) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn;
b) Phạm tội 02 lần trở lên;
c) Đối với 02 người trở lên.
3. Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
…”
Quy định trên cho thấy, tội xâm phạm quyền bình đẳng giới là hành vi cản trở nam hoặc nữ tham gia vào các hoạt động xã hội chỉ vì lý do giới tính. Điểm đặc biệt ở cấu thành tội phạm này là: người thực hiện hành vi đã từng bị xử lý kỷ luật hoặc xử phạt vi phạm hành chính về hành vi tương tự, nhưng vẫn cố tình tái phạm. Điều này phản ánh mức độ nguy hiểm cao hơn so với vi phạm lần đầu, vì nó thể hiện ý thức coi thường pháp luật.
Hành vi xâm phạm quyền bình đẳng giới không chỉ làm tổn hại trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân bị cản trở, mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường công bằng trong xã hội, làm suy giảm cơ hội phát triển của cả cộng đồng. Chính vì vậy, pháp luật quy định chế tài hình sự nhằm răn đe, phòng ngừa và bảo đảm mọi công dân đều được hưởng quyền bình đẳng giới đúng nghĩa
3. Ý nghĩa của tội xâm phạm quyền bình đẳng giới
Quy định về tội xâm phạm quyền bình đẳng giới trong Điều 165 Bộ luật Hình sự mang ý nghĩa quan trọng cả về pháp lý lẫn xã hội. Trước hết, đây là cơ sở pháp lý để bảo vệ quyền bình đẳng giới, bảo đảm rằng mọi cá nhân dù là nam hay nữ đều có cơ hội ngang nhau trong học tập, lao động, thăng tiến, tham gia chính trị và đời sống xã hội.
Bên cạnh đó, quy định này cũng thể hiện cam kết mạnh mẽ của Nhà nước trong việc loại bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử về giới, góp phần xây dựng một xã hội công bằng, văn minh và phát triển bền vững.
Việc hình sự hóa hành vi cản trở quyền bình đẳng giới còn có ý nghĩa răn đe, cảnh tỉnh những cá nhân hoặc tổ chức vẫn mang tư tưởng định kiến, coi thường pháp luật. Khi quyền lợi bị xâm phạm, người dân hoàn toàn có thể nhờ đến sự hỗ trợ của luật sư hình sự để thu thập chứng cứ, tư vấn, và khởi kiện nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình.
Ví dụ minh họa:
- Một giám đốc doanh nghiệp từ chối tuyển dụng phụ nữ vào vị trí kỹ sư chỉ vì quan niệm “phụ nữ không phù hợp với công việc kỹ thuật”, mặc dù ứng viên đáp ứng đầy đủ điều kiện. Nếu hành vi này đã từng bị xử phạt hành chính trước đó nhưng vẫn tái diễn, người giám đốc có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 165 BLHS.
- Một trường hợp khác, hiệu trưởng ngăn cản nữ giáo viên tham gia ứng cử chức vụ quản lý chỉ vì giới tính. Đây không chỉ vi phạm Luật Bình đẳng giới mà còn có thể cấu thành tội phạm nếu tái phạm, và khi đó nạn nhân có thể tìm đến luật sư hình sự để bảo vệ quyền lợi.
