Không phải lúc nào hành vi phạm tội cũng được thực hiện đến cùng và gây ra hậu quả. Có những trường hợp người phạm tội chỉ mới chuẩn bị công cụ, phương tiện hoặc đã thực hiện một phần hành vi nhưng vì nguyên nhân khách quan mà không thể hoàn thành tội phạm. Vậy, trong những tình huống này, Tòa án sẽ quyết định hình phạt như thế nào? Quy định của pháp luật đã có hướng dẫn cụ thể nhằm bảo đảm công bằng, phân hóa trách nhiệm hình sự phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi.
1. Căn cứ pháp lý: Khi hành vi chỉ ở giai đoạn chuẩn bị hoặc phạm tội chưa đạt
Quy định về việc quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội hoặc phạm tội chưa đạt được nêu rõ tại Điều 57 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025):
“…
Điều 57. Quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt
Đối với hành vi chuẩn bị phạm tội và hành vi phạm tội chưa đạt, hình phạt được quyết định theo các điều của Bộ luật này về các tội phạm tương ứng tùy theo tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi, mức độ thực hiện ý định phạm tội và những tình tiết khác khiến cho tội phạm không thực hiện được đến cùng.
Đối với trường hợp chuẩn bị phạm tội, hình phạt được quyết định trong phạm vi khung hình phạt được quy định trong các điều luật cụ thể.
Đối với trường hợp phạm tội chưa đạt, nếu điều luật được áp dụng có quy định hình phạt cao nhất là tù chung thân hoặc tử hình thì áp dụng hình phạt tù không quá 20 năm; nếu là tù có thời hạn thì mức hình phạt không quá ba phần tư mức phạt tù mà điều luật quy định.
…”
2. Các trường hợp được quyết định hình phạt ở giai đoạn chuẩn bị hoặc phạm tội chưa đạt
2.1. Trường hợp chuẩn bị phạm tội:
Khái niệm: Chuẩn bị phạm tội là giai đoạn người phạm tội tìm kiếm, chuẩn bị công cụ, phương tiện hoặc lập kế hoạch thực hiện tội phạm nhưng chưa bắt đầu thực hiện hành vi phạm tội.
Quy định xử lý:
- Hình phạt được quyết định trong phạm vi khung hình phạt của điều luật áp dụng.
- Thông thường, mức hình phạt sẽ nhẹ hơn so với khi hành vi đã được thực hiện đầy đủ, vì mức độ nguy hiểm chưa cao và hậu quả chưa xảy ra.
Ý nghĩa: Giúp phân hóa trách nhiệm hình sự, tránh áp dụng hình phạt quá nặng với hành vi chưa gây ra hậu quả.
Tình huống giả định: A dự định trộm cắp tài sản tại một cửa hàng, đã mua dụng cụ cạy khóa và theo dõi cửa hàng nhiều ngày. Tuy nhiên, trước khi hành động, A bị công an phát hiện và bắt giữ. Trong trường hợp này, A chỉ bị xử lý ở giai đoạn chuẩn bị phạm tội, mức hình phạt sẽ trong giới hạn của khung nhưng thấp hơn so với khi hành vi đã xảy ra.
2.2. Trường hợp phạm tội chưa đạt
Khái niệm: Phạm tội chưa đạt là khi người phạm tội đã bắt đầu thực hiện hành vi nhưng vì nguyên nhân khách quan ngoài ý muốn (ví dụ: bị phát hiện, bị ngăn chặn) mà không thể hoàn thành tội phạm.
Quy định xử lý:
- Nếu điều luật quy định mức cao nhất là tù chung thân hoặc tử hình, Tòa án chỉ được tuyên tù không quá 20 năm.
- Nếu điều luật quy định tù có thời hạn, thì mức hình phạt không quá 3/4 mức tối đa của khung hình phạt.
Ý nghĩa: Vẫn xử lý nghiêm nhưng có sự giảm nhẹ vì hậu quả chưa xảy ra, đồng thời khuyến khích người phạm tội tự ý dừng lại.
Giả sử: Phạm tội chưa đạt (hình phạt tử hình hoặc chung thân)
B thực hiện hành vi giết người với ý định tước đoạt mạng sống của C. B đã dùng dao đâm C nhưng được người dân kịp thời đưa đi cấp cứu nên C không chết. Tội danh áp dụng có khung hình phạt cao nhất là tử hình, nhưng vì đây là phạm tội chưa đạt, Tòa chỉ được tuyên mức tù không quá 20 năm.
Trường hợp phạm tội chưa đạt (tù có thời hạn):
D thực hiện hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản trị giá 1 tỷ đồng, nhưng khi nhận tiền đã bị bắt quả tang. Khung hình phạt tối đa của tội này là 20 năm tù. Vì D phạm tội chưa đạt, mức án cao nhất mà Tòa có thể tuyên là 15 năm tù (3/4 của 20 năm).
3. Ý nghĩa của quy định
Quy định về việc quyết định hình phạt đối với hành vi chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt thể hiện nguyên tắc công bằng và nhân đạo của pháp luật hình sự Việt Nam. Việc phân hóa mức hình phạt phù hợp với từng giai đoạn của hành vi giúp:
- Bảo đảm công bằng: Người mới chuẩn bị hoặc chưa đạt được mục đích không phải chịu mức án như người đã hoàn thành hành vi.
- Khuyến khích ngăn chặn tội phạm: Tạo động lực cho người phạm tội từ bỏ ý định hoặc dừng lại trước khi hậu quả xảy ra.
- Giảm thiểu hậu quả xã hội: Khi xử lý sớm ở giai đoạn chuẩn bị hoặc chưa đạt, pháp luật giúp ngăn ngừa hậu quả nghiêm trọng hơn.
- Thể hiện tính nhân đạo: Cân nhắc giảm nhẹ hình phạt cho hành vi chưa gây ra hậu quả hoặc gây hậu quả ở mức hạn chế.
Trong quá trình xét xử, Tòa án luôn căn cứ vào tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi và giai đoạn thực hiện để áp dụng hình phạt. Đối với các trường hợp chuẩn bị phạm tội hoặc phạm tội chưa đạt, mức án thường được giảm đáng kể so với khi tội phạm đã hoàn thành. Quy định này không chỉ bảo đảm sự công bằng mà còn khuyến khích việc ngăn chặn tội phạm từ sớm, góp phần giữ gìn trật tự, an toàn xã hội. Sự am hiểu và kinh nghiệm của luật sư giỏi hình sự trong việc vận dụng quy định này sẽ giúp bị cáo bảo vệ tốt hơn quyền lợi hợp pháp của mình trước Tòa.
HÃNG LUẬT ANH ĐÀO VÀ CỘNG SỰ
📞 Hotline/Zalo: 0932 049 492
📧 Email: gvndtb1992@gmail.com
🏢 Địa chỉ: 18B Nam Quốc Cang, phường Bến Thành, TP. Hồ Chí Minh