1. Quyền yêu cầu giải quyết ly hôn
Theo quy định tại Điều 51 Luật Hôn nhân và Gia đình 2014, vợ, chồng hoặc cả hai người đều có quyền yêu cầu Tòa án giải quyết ly hôn. Tuy nhiên, trong một số trường hợp đặc biệt, người thân thích như cha mẹ, ông bà nội ngoại, anh chị em ruột cũng có quyền yêu cầu ly hôn thay nếu có căn cứ pháp lý. Cụ thể, theo khoản 2 của điều này, khi một bên vợ hoặc chồng mắc bệnh tâm thần hoặc một bệnh lý khác làm mất khả năng nhận thức, làm chủ hành vi, đồng thời là nạn nhân của bạo lực gia đình do người kia gây ra, ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính mạng, sức khỏe, tinh thần, thì người thân thích có quyền yêu cầu Tòa án giải quyết ly hôn.
Để xác định một người bị tâm thần hoặc mất năng lực hành vi, cần có kết luận từ tổ chức giám định pháp y tâm thần, và trên cơ sở đó, Tòa án sẽ tuyên bố tình trạng mất năng lực hành vi dân sự. Một số ví dụ về bệnh có thể làm mất khả năng nhận thức bao gồm: trầm cảm nặng, rối loạn nhân cách, rối loạn Tic, v.v.
2. Khái niệm về “đang có thai”, “sinh con” và quy định cụ thể trong trường hợp mang thai hộ
Theo quy định tại Điều 2 Nghị quyết 01/2024/NQ-HĐTP ngày 16/05/2024, pháp luật quy định cụ thể và rõ ràng về quyền yêu cầu ly hôn trong các trường hợp người vợ đang mang thai, sinh con hoặc nuôi con dưới 12 tháng tuổi. Cụ thể, khái niệm “đang có thai” được hiểu là khoảng thời gian người vợ mang trong mình bào thai cho đến thời điểm sinh con hoặc đình chỉ thai nghén theo xác nhận của cơ sở y tế có thẩm quyền. Khái niệm “sinh con” bao gồm cả trường hợp vợ sinh con nhưng không nuôi con, con mất khi chưa đủ 12 tháng tuổi, hoặc phải đình chỉ thai nghén từ tuần thai thứ 22 trở lên.
Trong tất cả các trường hợp trên, người chồng không có quyền yêu cầu ly hôn trong vòng 12 tháng kể từ thời điểm sinh con hoặc đình chỉ thai nghén, bất kể đứa trẻ là con chung, con nuôi hay con được mang thai hộ vì mục đích nhân đạo. Quy định này phản ánh sự bảo vệ đặc biệt của pháp luật đối với sức khỏe thể chất và tinh thần của người phụ nữ trong giai đoạn nhạy cảm.
Đáng chú ý, trong trường hợp mang thai hộ, chồng của người mang thai hộ cũng không được quyền ly hôn khi vợ mình đang mang thai, sinh con hoặc nuôi con dưới 12 tháng tuổi. Đồng thời, chồng của người nhờ mang thai hộ cũng không được ly hôn nếu người mang thai hộ đang trong các giai đoạn trên.
Tuy nhiên, pháp luật không cấm người vợ yêu cầu ly hôn trong thời gian đang mang thai, sinh con hoặc nuôi con dưới 12 tháng tuổi. Điều này có nghĩa là nếu người vợ cảm thấy cần chấm dứt hôn nhân vì lý do chính đáng, Tòa án vẫn sẽ xem xét và giải quyết yêu cầu theo đúng quy định pháp luật.
Như vậy, trong trường hợp người vợ đang mang thai hộ, người chồng không có quyền yêu cầu ly hôn; tuy nhiên, người vợ vẫn có quyền yêu cầu ly hôn nếu xét thấy cần thiết, đảm bảo sự công bằng và bảo vệ quyền lợi chính đáng của phụ nữ trong quan hệ hôn nhân.
