1/ Khái niệm về thu hồi đất
Theo quy định tại Khoản 35 Điều 3 Luật Đất đai 2024, “Nhà nước thu hồi đất là việc cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành quyết định thu lại quyền sử dụng đất của người sử dụng đất hoặc thu lại đất của người đang sử dụng đất hoặc thu lại đất đang được Nhà nước giao quản lý”. Tức là, việc Nhà nước quyết định thu lại quyền sử dụng đất đã giao cho tổ chức hoặc cá nhân.
Cụ thể, việc thu hồi đất được phân loại theo các trường hợp sau: (1) Thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh, phát triển kinh tế – xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng: (Điều 78 và Điều 79 Luật Đất đai 2024); (2) Do vi phạm pháp luật (Điều 81 uật Đất đai 2024); (3) Do chấm dứt quyền sử dụng đất hoặc tự nguyện trả lại đất (Điều 82 Luật Đất đai 2024).
Như vậy, thu hồi đất là một hoạt động hành chính quan trọng của Nhà nước nhằm đáp ứng các mục tiêu phát triển, an ninh và quản lý hiệu quả tài nguyên đất đai. Việc thu hồi đất phải được thực hiện trên cơ sở pháp luật, với những căn cứ rõ ràng và điều kiện cụ thể để bảo đảm quyền lợi chính đáng của người sử dụng đất, đồng thời phục vụ lợi ích chung của xã hội.
2/ Cơ quan có thẩm quyền thu hồi đất
Theo quy định của Luật Đất đai 2024, thẩm quyền thu hồi đất được phân chia như sau:
Ủy ban nhân dân cấp tỉnh có thẩm quyền thu hồi đất đối với các đối tượng như tổ chức trong nước, tổ chức tôn giáo (bao gồm cả tổ chức tôn giáo trực thuộc), người gốc Việt Nam định cư ở nước ngoài, tổ chức nước ngoài có chức năng ngoại giao, và tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài. Việc thu hồi đất có thể thực hiện trong trường hợp các đối tượng này vi phạm pháp luật về đất đai hoặc tự nguyện trả lại đất, theo các quy định tại Điều 81 và Điều 82 của Luật Đất đai 2024.
Ủy ban nhân dân cấp huyện có thẩm quyền thu hồi đất trong các trường hợp sau: Thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh, hoặc phát triển kinh tế – xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng, không phân biệt đối tượng sử dụng đất là tổ chức hay cá nhân. Điều này được quy định tại Điều 78 và Điều 79 của Luật Đất đai 2024; Thu hồi đất của hộ gia đình, cá nhân, cộng đồng dân cư trong trường hợp vi phạm pháp luật hoặc tự nguyện trả lại đất, theo các quy định tại Điều 81 và Điều 82 của Luật Đất đai 2024.
Ngoài ra, khi quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất là tài sản công, pháp luật quy định rằng không cần thực hiện thủ tục sắp xếp lại hay xử lý tài sản công theo các quy định của Luật Quản lý, sử dụng tài sản công. Điều này nhằm đơn giản hóa thủ tục hành chính trong quá trình thu hồi đất.
3/ Một số lưu ý trong việc xác định thẩm quyền
Đối với đất có tài sản công gắn liền: Theo Khoản 3 Điều 83, khi Nhà nước thu hồi đất có tài sản công, không cần áp dụng quy trình sắp xếp lại, xử lý tài sản công theo Luật Quản lý, sử dụng tài sản công. Như vậy, đối với tài sản do Nhà nước đầu tư (Ví dụ: Trường học, bệnh viện…) thì sẽ thu hồi theo thủ tục rút gọn.
Đối với đất do các công ty nông, lâm nghiệp quản lý: Căn cứ điểm d và đ khoản 1 Điều 181 Luật Đất đai 2024, UBND cấp tỉnh có trách nhiệm tổ chức việc thu hồi diện tích đất do các công ty nông, lâm nghiệp bàn giao lại cho địa phương, và giao cho UBND cấp huyện quản lý phần đất đó. Ngoài ra, UBND cấp tỉnh còn có quyền thu hồi phần đất mà các công ty giữ lại nhưng sử dụng sai mục đích như cho thuê (Tức là, khi Nhà nước giao đất cho các công ty nông nghiệp quản lý đất nhưng họ lại cho người dân thuê xây nhà ở), cho mượn hoặc khoán trắng trái pháp luật. Đối với các hành vi này, Nhà nước buộc phải thu hồi đất.
Như vậy, Việc xác định đúng cơ quan có thẩm quyền thu hồi đất đối với tổ chức và cá nhân không chỉ là vấn đề pháp lý, mà còn là cơ sở quan trọng để bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người sử dụng đất. Qua quy định cụ thể tại Luật Đất đai 2024, có thể thấy Nhà nước đã phân định rõ ràng trách nhiệm giữa UBND cấp tỉnh và cấp huyện, đồng thời có những điều chỉnh linh hoạt đối với các trường hợp đặc thù như đất công hay đất do công ty nông, lâm nghiệp quản lý.
